Α. Εαυτός
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο οργανισμός αλληλεπιδρά καθ’όλη την διάρκεια ζωής του με τον εαυτό του. Eαυτός κατά τον Rogers (1959) νοείται το τμήμα εκείνο του οργανισμού, το οποίο το άτομο αναγνωρίζει ως δικό του, και εκφράζεται μέσα από τις λέξεις: «Εγώ» ή «Εμένα». Είναι το κομμάτι εκείνο του οργανισμού για το οποίο το άτομο έχει επίγνωση, η οποία μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο συνειδητή (Rogers, 1959), και προκύπτει ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του οργανισμού με τους άλλους-και κυρίως-με τους σημαντικούς άλλους (Tudor and Merry, 2002). Ο Μπρούζος (2004) προσθέτει ότι εαυτός είναι οι αντιλήψεις, οι αξίες και οι σκοποί του ανθρώπου.
Με άλλα λόγια, εαυτός είναι το τμήμα εκείνο του οργανισμού το οποίο συνειδητοποιεί την ύπαρξη και λειτουργικότητά του. Ο εαυτός επεκτείνεται μόνο όταν νέες εμπειρίες και βιώματα, περνάνε στον έλεγχό του, γι΄ αυτό και μιλάμε για συνειδητό εαυτό. Κάτι το οποίο ο οργανισμός δεν έχει συμβολοποιήσει στον συνειδητό εαυτό μας, τείνει να μην γίνεται αποδεκτό ως κομμάτι του εαυτού μας, και του ποιοι πιστεύουμε ότι είμαστε. Κατά τον Rogers, αυτό που είμαστε σήμερα δεν διαμορφώνεται από προηγούμενες εμπειρίες, αλλά από το πώς έχουμε ερμηνεύσει εμείς αυτές τις παρελθούσες εμπειρίες, και κατά πόσο αυτές οι ερμηνείες, μας επηρεάζουν στο τώρα.
Β. Αντιληπτικό πεδίο
Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε όσα συμβαίνουν σε εμάς και τον κόσμο γύρω μας, διαμορφώνουν το πλαίσιο ύπαρξης και δράσης του εαυτού, και εν τέλει, τον υποκειμενικό μας κόσμο, ή αλλιώς το αντιληπτικό μας πεδίο. Άρα, ο εαυτός είναι κάτι πολύ υποκειμενικό, αφού βασίζεται στην προσωπική αντίληψη , αλλά και μεταβαλλόμενο, αφού αυτό που αντιλαμβάνεται ο εαυτός διαρκώς μεταβάλλεται. Από τι, όμως, εξαρτάται αυτό που αντιλαμβάνεται ο εαυτός; Από το πώς έχει συμβολοποιήσει, και συνεχίζει να συμβολοποιεί νέες εμπειρίες. Αυτό προκύπτει ως αποτέλεσμα της αξιολογικής αλληλεπίδρασης του εαυτού με το περιβάλλον.
Στο προηγούμενο κεφάλαιο, αναφέραμε ως παράδειγμα του φαινομενολογικού πεδίου το εξής: Εάν είμαι σε ένα γραφείο εταιρείας: το φαινομενολογικό πεδίο είναι το γραφείο μου, οι υπόλοιποι εργαζόμενοι και τα άτομα που βρίσκονται στον χώρο, τα διάφορα αντικείμενα, οι συζητήσεις που ακούω, το άρωμα του συναδέλφου που κάθεται δίπλα μου, η κόκκινη καρέκλα που κάθομαι, το φυτό που υπάρχει στην γωνία του χώρου, και μια πελάτισσα που μου μιλάει με ευγένεια.
Το αντιληπτικό πεδίο εδώ είναι ότι εγώ απ’ όλα αυτά θα προσέξω το άρωμα του συναδέλφου, το οποίο μου θυμίζει το άρωμα του πατέρα μου όταν ήμουν παιδί και όλα τα συναισθήματα που μου ξυπνάει αυτή η ανάμνηση. Η κόκκινη καρέκλα μου δημιουργεί όμορφα συναισθήματα, γιατί για έμενα είναι το χρώμα του δυναμισμού, και με κάνει να αισθάνομαι παραγωγική στην δουλειά μου. Το φυτό μου θυμίζει μια γαρδένια που είχε η γιαγιά μου στον κήπο της και μου δημιουργεί νοσταλγία. Ενώ, η ευγενική πελάτισσα μου υπενθυμίζει πόσο πολύ έχω ανάγκη έναν άνθρωπο που εκτιμάει το έργο μου και την προσφορά μου. Όλα τα άλλα ερεθίσματα, όμως, μου περνάνε απαρατήρητα, γιατί δεν σχετίζονται με καμία πρότερη εμπειρία μου ή βίωμά μου, οπότε και τα αγνοώ. Όπως, το φαινομενολογικό πεδίο κάθε ανθρώπου είναι μοναδικό, έτσι και αυτά που αντιλαμβάνεται κάθε άνθρωπος, και μεταφέρονται από το φαινομενολογικό του πεδίο στο αντιληπτικό, είναι διαφορετικά και μοναδικά για τον καθένα μας.
Οποιαδήποτε πληροφορία ή εμπειρία συμβολοποιηθεί στο αντιληπτικό πεδίο, έχει την τάση να ερμηνεύεται με βάση την αντιληπτική ικανότητα του κάθε ανθρώπου, και να προσαρμόζεται στον υποκειμενικό του κόσμο.
Η προσαρμοστική ικανότητα της εμπειρίας στο εκάστοτε αντιληπτικό πεδίο ίσως γίνει περισσότερο αντιληπτή μέσα από την αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα: Οι φυλακισμένοι του σπηλαίου του Πλάτωνα είναι άνθρωποι που ζουν όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι, κοιτώντας έναν τοίχο. Σε αυτό τον τοίχο καθρεφτίζονται οι σκιές όλων των ζώων, πραγμάτων και ανθρώπων, που περνούν από πίσω τους. Αυτές οι σκιές είναι η πραγματικότητά τους. Κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό. Ωστόσο, όταν ένας από αυτούς απελευθερώνεται, και βγαίνει προς το φως, τότε μόνο αντικρίζει τις πραγματικές μορφές τους. Ενθουσιασμένος γυρίσει να μιλήσει για την εμπειρία του, στους άλλους φυλακισμένους του Σπηλαίου. Ωστόσο, κανείς δεν τον πιστεύει, ούτε καν τον αναγνωρίζει, αφού για αυτούς είναι ακόμα μια σκιά στον τοίχο. Φαίνεται ότι ο κόσμος του σπηλαίου είναι ένας παραμορφωμένος κόσμος, μόνο για αυτόν που έχει δει το φως. Διαφορετικά, για όλους τους άλλους, είναι η πραγματικότητα, και όσο οδυνηρή και να είναι , για αυτούς είναι η μόνη πραγματικότητα που έχουν γνωρίσει και πιστεύουν, γιατί την έχουν δει με τα μάτια τους. Αυτή την ιδιότητα έχει και το αντιληπτικό πεδίο, που αναφέραμε νωρίτερα. Κάθε νέα εμπειρία, προσαρμόζεται σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Αν αυτό που αντιλαμβανόμαστε μεταβάλλεται, τότε αλλάζει και ο τρόπος αντίληψης κάθε νέας εμπειρίας. Ωστόσο, η μεταβολή, για να παγιωθεί, χρειάζεται να γίνει με τρόπο σταδιακό. Ακόμα, και ο απελευθερωμένος φυλακισμένος, όταν ανεβαίνει στο φως, χρειάζεται χρόνο να το συνηθίσει, αλλιώς τον τυφλώνει.
Γ. Τάση Αυτοπραγμάτωσης
Όπως ο οργανισμός κινείται προς την τάση πραγμάτωσής του, έτσι και ο εαυτός κινείται προς την τάση αυτοπραγμάτωσής του. Ως τάση αυτοπραγμάτωσης θα μπορούσαμε να ορίσουμε την τάση του εαυτού να εκπληρωθεί στην καλύτερη δυνατή εκδοχή του (Cooper et al., 2013). Αντίστοιχα, όπως ο οργανισμός καθοδηγείται από το Οργανισμικό Σύστημα Αξιολόγησης, ο εαυτός καθοδηγείται από την άνευ όρων αποδοχή, την οποία έχει λάβει ως παιδί. Δεδομένου, ότι ο πυρήνας του ανθρώπου είναι θετικός, η άνευ όρων αποδοχή προσφέρει αυτό το κατάλληλο έδαφος, που χρειάζεται ο άνθρωπος, ώστε να εκπληρώσει αυτή τη θετική του προδιάθεση προς έναν καλύτερο εαυτό. Ωστόσο, πόσο εύκολο είναι να λάβει ένα παιδί άνευ όρων αποδοχή; Και, όταν αυτή απουσιάζει, τι παίρνει την θέση της;
Αρθρογράφος: Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
