Η λέξη μαζοχισμός πήρε το όνομά της από τον Αυστριακό συγγραφέα Ζάχερ-Μάζοχ, ο οποίος ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έγραψε για τις συμπεριφορές και ψυχικές διεργασίες εκείνες που εμπίπτουν στα χαρακτηριστικά του επονομαζόμενου μαζοχισμού, όπως τον αποκαλούμε σήμερα.
Ο μαζοχισμός, όπως και οι περισσότερες ψυχολογικές διαστροφές, δεν αποτελεί πρόβλημα από μόνος του, αλλά το σύμπτωμα ενός προβλήματος, που έχει τις ρίζες του βαθιά, στον τρόπο που έχουμε μάθει να σχετιζόμαστε με τους σημαντικούς άλλους, και εν τέλει με τον εαυτό μας. Αποτελεί μία ψυχική κατάσταση πρόκλησης πόνου , μέσα από τον οποίο το άτομο λαμβάνει παράλληλα έντονη ευχαρίστηση και ηδονή. Αν είχε φωνή ο μαζοχισμός, θα έλεγε: «Χρειάζεται να πονέσω και να ταλαιπωρηθώ για να πετύχω τον στόχο μου. Τότε μόνο θα αισθάνομαι ικανοποιημένος με τον εαυτό μου. Θα βασανιστώ, αλλά έτσι πρέπει να γίνει. Αυτό είναι το σωστό».
Πώς γίνεται όμως, ο ψυχικός πόνος να έχει μέσα του ηδονή; Φαίνονται δύο τελείως αντιφατικοί όροι για να μπορούν να συνυπάρχουν στην ίδια ψυχική κατάσταση. Ωστόσο, κάποιες φορές το ένα μπορεί να φέρνει το άλλο. Πώς; Μία περίπτωση είναι όταν έχω μάθει να λαμβάνω αγάπη μέσα από την αυστηρότητα, μέσα από πολλά «πρέπει» και περιορισμούς. Για παράδειγμα, μία μητέρα που χτυπάει το παιδί της για να το «συμμορφώσει», τείνει να δημιουργεί μετέπειτα ένα ασυνείδητο αίσθημα ενοχής στο παιδί, το οποίο νιώθει ότι για κάποιο λόγο αξίζει την τιμωρία, αξίζει να βασανίζεται, και όταν γίνεται ενήλικας, το προκαλεί μέσω του μαζοχισμού ο ίδιος στον εαυτό του.
Μάλιστα, πολλές φορές το άτομο υποσυνείδητα θεωρεί ότι προκαλώντας πόνο στον εαυτό του, θα πάρει μακροπρόθεσμα ένα μεγαλύτερο καλό, όπως λάμβανε και μακροπρόθεσμα την αγάπη και την παρουσία της μαμάς μέσα από το ξύλο. Ο μαζοχισμός γίνεται, λοιπόν, ο τρόπος που μαθαίνει να σχετίζεται στις σχέσεις οικειότητας, για να δώσει ένα νόημα στον πόνο που υπομένει, π.χ. Αντέχω να είμαι μέσα σε μία κακοποιητική σχέση, γιατί βάζω πάνω απ΄ όλα τα παιδιά μου. Τα προστατεύω από ένα μεγαλύτερο κακό, που μπορεί να συμβεί αν χωρίσω. Στον μαζοχισμό, ο ψυχικός πόνος είναι το τίμημα της σχέσης με τους άλλους. Αν δεν πονέσω, μοιάζει κάτι να μην πηγαίνει καλά, σαν κάτι να μην είναι στην θέση του… Ωστόσο, στο μαζοχισμό, το άτομο χρειάζεται να αποδεσμεύσει και να αποσυνδέσει το γεγονός ότι για να του συμβεί κάτι καλό, χρειάζεται να υποφέρει.
Σε όρους ψυχανάλυσης, ο μαζοχισμός μεταφράζεται ως η εκτόνωση ενός ισχυρού και στυγνού Υπερεγώ. Το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει το ηθικό μας κομμάτι, το οποίο έρχεται ως απόρροια των κοινωνικών επιταγών και των γονεϊκών απαγορεύσεων. Ένας αυστηρός γονέας, συχνά μεταφράζεται με την μορφή ενός εσωτερικευμένου τιμωρού, ο οποίος μας προστάζει να ενδώσουμε σε μία συγκεκριμένη ενέργεια/ συμπεριφορά, χωρίς περιθώρια αμφισβήτησής του. Η μη υπακοή σε αυτό τον τιμωρό ενέχει ενοχή στο άτομο, το οποίο προκειμένου να αποφύγει το ενοχικό συναίσθημα, ενδίδει στις προσταγές του Υπερεγώ. Ο μαζοχισμός, λοιπόν, αποτελεί μία εσωτερικευμένη μορφή «σκληρής» αγάπης, η οποία πλέον έχει γίνει κομμάτι της προσωπικότητάς μας.
Ένα βήμα πέρα από τον μαζοχισμό, είναι ο σαδομαζοχισμός, ο οποίος αν είχε φωνή, θα έλεγε:
«Αν εγώ δεν είμαι καλά, δεν θέλω και οι άλλοι να είναι καλά. Τους κάνω την ζωή δύσκολη, ώστε να με συντροφεύσουν στην δυστυχία μου. Παίρνω ευχαρίστηση με το να προκαλώ στον άλλον πόνο». Χαρακτηριστικό παράδειγμα σαδομαζοχισμού, είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος είναι στεναχωρημένος λόγω ενός δυσάρεστου γεγονός που του συνέβη, και ασκεί ψυχολογικό πόλεμο στους οικείους του, προκειμένου να νιώσουν τον πόνο του, και να τον συμπονέσουν με έναν εκβιαστικό, εμμονικό και σχεδόν «κακοποιητικό» τρόπο.
Ο σαδομαζοχισμός, αποτελεί τις δύο πλευρές έκφρασης του ίδιου νομίσματος. Σαδιστής είναι αυτός που έχει μάθει να προσφέρει μια αγάπη που πονάει, ενώ ο μαζοχιστής έχει μάθει να δέχεται μία αγάπη που πονάει. Συχνά, αυτοί οι δύο όροι συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο, αφού έχουν κοινή ρίζα, η οποία είναι η εξής: μία μορφή πόνου, πίσω από τον οποίο έρχονται μεγαλύτερα καλά. Στον σαδο-μαζοχισμό η ανάγκη μας να λάβουμε ευχαρίστηση σκοντάφτει στις γονεϊκές και πολιτισμικές επιταγές, δημιουργώντας μία διαστρεβλωμένη εικόνα της ηδονής, και συνεπώς ένα μείγμα πόνου-ηδονής, τα οποία λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία, στην προσπάθεια του ανθρώπου να καλύψει την τάση πραγμάτωσής του, και συνεπώς, την αναζήτηση της ευτυχίας του.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι αναπαράγουμε τον κόσμο γύρω μας με τον τρόπο που μοιάζει «σωστός» για εμάς…
Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
