Η σημασία του να εκφράζεται κανείς λεκτικά και να δίνει μορφή σε σκέψεις και κομμάτια του εαυτού του, έχει αναγνωριστεί ποικιλοτρόπως. Η αναγνώριση, η έκφραση και η ρύθμιση του συναισθήματός μας αποτελούν κομβικά σημεία της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, και ταυτόχρονα χρησιμεύουν ως αγγελιοφόροι των βαθύτερων αναγκών και αξιών μας.
Η βίωση και έκφραση του συναισθήματος
Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι το να βάζουμε σε λέξεις το πώς νιώθουμε, έχει ποικίλα ευεργετικά οφέλη για εμάς: Αρχικά, όταν λεκτικοποιούμε ένα συναίσθημα (κυρίως δυσάρεστο) φαίνεται να μειώνεται ο συναισθηματικός αντίκτυπος και η ένταση που έχει αυτό μέσα μας. Αυτό νευρολογικά εκφράζεται μέσα από την μειωμένη διέγερση της αμυγδαλής. Ταυτόχρονα, το να ονομάζουμε τα συναισθήματά μας αποτελεί σημαντικό κομμάτι στην διαδικασία επεξεργασίας και συμβολοποίησης της εμπειρίας μας, καθώς ερχόμαστε σε μεγαλύτερη επίγνωση με τον εαυτό μας, και του δίνουμε την ευκαιρία να συναντηθεί με τις πραγματικές ανάγκες, συναισθήματα και αξίες που κρύβονται μέσα του. Τέλος, το να ονομάσουμε αυτό που νιώθουμε συχνά καθιστά πιο εύκολη την προσαρμογή μας σε μία δεδομένη συνθήκη/κατάσταση, και συνεπώς συμβάλλει σε μία πιο λειτουργική κοινωνική συνύπαρξη.
Όπως αναφέρεται στους Greenberg, L (2010), στο ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο «η έκφραση του συναισθήματος βοηθά τους θεραπευόμενους να παρακολουθούν και να αποσαφηνίζουν κεντρικές ανησυχίες, και προάγει την επιδίωξη στόχων». Οι άνθρωποι που εκφράζουν τα συναισθήματά τους βρίσκονται ενεργά σε επαφή με αυτά, όσο επώδυνα κι αν είναι. Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι ο θεραπευόμενος να μείνει όσο γίνεται περισσότερο με αυτά τα συναισθήματα, και να δώσει στον εαυτό του μία πιο καθαρή εικόνα του τι συμβαίνει μέσα του, και τι θέλει να κάνει αυτή την εσωτερική εικόνα που παρατηρεί.
Πώς ξέρω πόση σημασία θα δώσω στην εκάστοτε πληροφορία που έχω;
Η συναισθηματική εμπειρία που έχει εκφραστεί, κατανοηθεί και συμβολοποιηθεί, τείνει να μας δίνει πρόσβαση σε μία ποικιλία πληροφοριών για εμάς και την εμπειρία μας, αλλά και μας φέρνει πιο κοντά σε έναν πιο επιθυμητό και συμβατό με εμάς τρόπο δράσης. Το άτομο φτάνει σιγά σιγά στο σημείο , από τις διαθέσιμες πληροφορίες που έχει για τον εαυτό του και την υπάρχουσα κατάσταση, να διαλέξει εκείνες που εξυπηρετούν περισσότερο την συνολική του ύπαρξη και είναι οι πιο αποτελεσματικές για τον ίδιο, π.χ. Αν υποθέσουμε ότι έχουμε έναν τσακωμό με τον/την σύντροφό μας επειδή δεν έπλυνε τα πιάτα, και νιώθουμε θυμό ή και απογοήτευση προς το πρόσωπό του. Παράλληλα όμως, αυτός ο άνθρωπος μας κάνει να νιώθουμε ευγνωμοσύνη, ενθουσιασμό, ηρεμία, γιατί νιώθουμε ασφάλεια μαζί του, γελάμε μαζί του, είναι υποστηρικτικός, βοηθάει σε πολλές εξωτερικές δουλειές, μαγειρεύει και προνοεί για την οικονομική σταθερότητα της οικογένειας, πράγματα τα οποία εκείνη την ώρα δεν συνυπολογίζονται. Τι προέχει σε σημαντικότητα, λοιπόν, εδώ για εμάς; Τι προσδοκίες μπορεί να έχουμε από αυτό τον άνθρωπο, για να εστιάζουμε στον θυμό και την απογοήτευση;
Οι υποβόσκουσες αξίες:
Όπως αναφέραμε, η λεκτικοποίηση και η έκφραση του συναισθήματος έχουν την δύναμη να μας φέρνουν πιο κοντά στις ανάγκες και τις αξίες μας, και στο τι είναι πραγματικά σημαντικό για εμάς. Έτσι, αν π.χ. ένας άνθρωπος έρχεται στο γραφείο του ψυχοθεραπευτή με αίτημα ότι -η σύντροφός του φαίνεται αδιάφορη και δεν ξέρει πώς να το διαχειριστεί-, εκεί θα διερευνήσουμε τι σημαίνει για εκείνον ότι η σύντροφός του είναι αδιάφορη. Στην συνέχεια, πώς αναγνωρίζει αυτός ο άνθρωπος το ενδιαφέρον σε μία σχέση (π.χ. μέσα από την σωματική επαφή, μέσα από πράξεις φροντίδας, μέσα από λόγια φροντίδας), και εν τέλει, τι τον δυσκολεύει στο να διαχειριστεί αποτελεσματικά αυτή την απουσία ενδιαφέροντος. Σε αυτό το παράδειγμα, η αναγνώριση του συναισθήματος και της υποβόσκουσας ανικανοποίητης ανάγκης από μόνα τους είναι ικανά να δώσουν ένα στίγμα σε έναν άνθρωπο για να κατανοήσει την πηγή της δυσφορίας του, και να αναλάβει δράση.
Ωστόσο, το ότι έχουμε κάποιες αξίες, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πάντα σταθερές. Οι αξίες μας μπορούν συχνά να μεταβάλλονται, και κάποιες να μπαίνουν σε προτεραιότητα ανά διαστήματα. Οι πυρηνικές μας όμως, αξίες τείνουν να είναι σταθερές και να έχουν έναν ενισχυτικό ρόλο στην πορεία της ζωής μας. Για να συνδεθούμε μαζί τους χρειάζεται να μπούμε σε μία διαδικασία εσωτερικής διερεύνησης και αυτοπαρατήρησης. Ερωτήσεις, όπως: «Τι έχει πραγματικά σημασία για εμένα; Πόσο σημαντικό είναι αυτό για εμένα ακόμα κι αν δεν ενθαρρύνεται από την οικογένεια μου ή την κοινωνία; Ποιες στιγμές της ζωής μου έχω αισθανθεί πιο «ζωντανός» και ότι ζωή μου έχει νόημα;», μας βοηθάνε να συνδεθούμε με τις πραγματικές μας αξίες.
Συνοψίζοντας, τα συναισθήματά μας φαίνεται να μας ενημερώνουν, να μας προειδοποιούν και να μας προϊδεάζουν για τον εσωτερικό μας κόσμο. Τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι συχνά αγγελιοφόροι διαφόρων ανικανοποίητων ή παραμελημένων αναγκών, επιθυμιών και αξιών. Αντίστοιχα, τα ευχάριστα συναισθήματα μας ενημερώνουν ότι κάτι κάνουμε καλά και λειτουργούμε προς όφελός μας. Τέλος, τα παραπάνω επιστημονικά ευρήματα για εμένα δεν μπορούν να εκφράζουν κάτι άλλο πέρα από το ότι οι απαντήσεις που χρειαζόμαστε συχνά στην ζωή, υπάρχουν ήδη μέσα μας. Το σώμα και ο οργανισμός μας μιλάνε, αρκεί να τα ακούσουμε.
Πηγή:
Greenberg, L. S. (2010). Emotion-focused therapy: A clinical synthesis. Focus, 8(1), 32-42.
Manni, A., Sporre, K., & Ottander, C. (2017). Emotions and values–A case study of meaning-making in ESE. Environmental Education Research, 23(4), 451-464.
