Τι είναι τα social media; Τι είναι η εφηβεία; Ποια η μεταξύ τους σχέση;
Τα social media (μέσα κοινωνικής δικτύωσης) είναι τα ψηφιακά εκείνα εργαλεία που επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργούν και να μοιράζονται περιεχόμενο εύκολα και γρήγορα με ένα διαδικτυακό κοινό. Στα social media, συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων το Snapchat, το Facebook, το Instagram, το TikTok κ.ά.
Η εφηβεία, με την σειρά της, συμβολίζει την μετάβαση από την παιδική ηλικία σε μία περίοδο μεγαλύτερης σωματικής και ψυχολογικής ωριμότητας. Καταλαμβάνει την περίοδο μεταξύ της ύστερης παιδικής ηλικίας έως την ενηλικίωση. Κατά την διάρκεια της εφηβείας, ο άνθρωπος αποκτά αίσθηση της ταυτότητας εαυτού, μαθαίνει τα όρια των ικανοτήτων του και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες αλληλεπιδρώντας με τους συνομηλίκους του. Πρόκειται για μία περίοδο πολλαπλών αλλαγών σε βιολογικό, αναπτυξιακό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο.
Τα social media αποτελούν έναν πολύ διαδεδομένο και εύχρηστο τρόπο επικοινωνίας, έκφρασης και ενημέρωσης για τους εφήβους. Ωστόσο, ενέχουν αρκετούς κινδύνους αν αναλογιστούμε την συχνά μη ελεγχόμενη έκθεση των νέων σε ακατάλληλο για την ηλικία τους περιεχόμενο, με βάση την ψυχολογική και νοητική τους ανάπτυξη και ωριμότητα.
Συνήθεις τρόποι χρήσης των social media από τους εφήβους:
Οι έφηβοι στις μέρες μας συνηθίζουν να χρησιμοποιούν τα social media ως :
Δραπέτευση από την καθημερινότητα και αποφυγή εξωτερικών πιέσεων και συζητήσεων με μέλη της οικογένειας.
Ευκαιρία γνωριμιών και έναρξη σχέσεων, κοινωνική σύνδεση
Μοίρασμα μιας φωτογραφίας, ενός στιγμιότυπου ή προσωπικής στιγμής με τους διαδικτυακούς φίλους
Χαλάρωση, αποφόρτιση, ενημέρωση για την επικαιρότητα
Σύμφωνα με τους Braghieri, Levy & Makarin (2022), αν και οι παραπάνω τρόποι χρήσης δεν θεωρούνται από μόνοι τους αρνητικοί για τους εφήβους, ωστόσο, η δυσκολία οριοθέτησης από μεριάς τους του χρόνου έκθεσης στα social media, μπορεί να φέρει δυσάρεστες συνέπειες, όπως: μείωση της face-to-face αλληλεπίδρασης, αυξημένη κοινωνική απομόνωση, στρες, κατάθλιψη και διαταραχές ύπνου.
Η επίδραση των social media στην ψυχική υγεία των εφήβων:
Διάφορες πρόσφατες έρευνες έχουν αναγνωρίσει την επικινδυνότητα που έχει η αλόγιστη χρήση των social media για την ψυχική υγεία των εφήβων. Η επικινδυνότητα αυτή, όπως αναφέρεται στους O’reilly et al., (2018), διακρίνεται σε 3 επίπεδα:
α. Κίνδυνος πρόκλησης διαταραχών διάθεσης και άγχους, μέσα από την σύγκριση με επεξεργασμένες, ωραιοποιημένες εικόνες και βίντεο άλλων χρηστών, δημιουργώντας ένα αίσθημα κατωτερότητας και μειονεξίας στους εφήβους. Νιώθουν ότι χάνουν σημαντικά γεγονότα της ζωής παρακολουθώντας τις «ενδιαφέρουσες» ζωές των άλλων χρηστών, πράγμα το οποίο εκφράζεται μέσα από τον όρο FOMO (fear of missing out). Ειδικότερα, σε έρευνα που έγινε το 2022 σε διάφορα κολλέγια της Αμερικής, βρέθηκε ότι η διάδοση του facebook είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των μαθητών, λόγω του ότι το facebook φάνηκε να ενθαρρύνει δυσάρεστες κοινωνικές συγκρίσεις. Παράλληλα, η κακή ψυχική υγεία φάνηκε να επιδρά και στην μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση των φοιτητών (Braghieri, Levy & Makarin, 2022).
β. Έκθεση σε cyberbullying, π.χ. πολλές φορές έφηβοι χρησιμοποιούν τα social media για να προσβάλλουν ή να χλευάσουν κάποιον έφηβο ή γενικά κάποιο άλλο χρήστη, ασκώντας του έντονη κριτική.
γ. Η ίδια η χρήση των social media φαίνεται να είναι εξαρτησιογόνα. Η γρήγορη ροή των πληροφοριών διεγείρουν τον εγκέφαλο παρόμοια με τον τρόπο που τον διεγείρει και η κοκαΐνη. Παράλληλα, η άμεση αλληλεπίδραση που μπορούμε να έχουμε με άλλους χρήστες μέσω των likes που λαμβάνουμε στις δημοσιεύσεις μας, ενισχύει την ντοπαμίνη στον οργανισμό μας, που είναι η ορμόνη που σχετίζεται με την ευχαρίστηση που λαμβάνουμε μέσα από άμεσες μικρές απολαύσεις.
Βήματα για καλύτερη και πιο συνειδητή χρήση των social media:
Βήμα 1: Μείωσε τον χρόνο έκθεσης στα social media, μέσω απεγκατάστασης κάποιων εφαρμογών ή και μέσω τοποθέτησης χρονικού ορίου από την αντίστοιχη λειτουργία στο κινητό. Μία έρευνα που έγινε το 2018 στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια έδειξε ότι η μείωση έστω και 30 λεπτά την μέρα στα social media, είχε σημαντική μείωση στα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης των συμμετεχόντων.
Βήμα 2: Άλλαξε την εστίασή σου, μέσω της πιο ενσυνείδητης χρήσης των εφαρμογών. Αναρωτήσου: Για ποιο λόγο επιλέγω να μπαίνω σε αυτή την εφαρμογή; Τι αποσκοπώ να πάρω από αυτήν; Πώς νιώθω συνήθως μετά την χρήση της; Για ποιο λόγο θα ήθελα να την χρησιμοποιώ;
Βήμα 3: Πέρασε περισσότερο χρόνο με τους φίλους σου offline. Αν υπάρχει η δυνατότητα να βρεθείς με τους φίλους σου από κοντά, γιατί να προτιμήσεις το διαδίκτυο;
Βήμα 4: Κάνε εξάσκηση στο αίσθημα ευγνωμοσύνης για όσα και όσους έχεις ήδη στην ζωή σου. Η ευτυχία δεν κρύβεται στο διαδίκτυο, αλλά στην φυσική παρουσία.
Βήμα 5: Κράτα τον εαυτό σου σε κίνηση, έχοντας ενδιαφέροντα και εκτός διαδικτύου, π.χ. η σωματική άσκηση φαίνεται να μας κάνει να νιώθουμε πιο παρόντες στην στιγμή, γιατί συνδέει νου και σώμα αποφορτίζοντας κάθε μορφής ψυχική ένταση.
Ούτε το διαδίκτυο ούτε τα social media είναι ο εχθρός, αλλά η έλλειψη ενσυνείδητης χρήσης αυτών, καθώς και η άγνοια των πιθανών κινδύνων, μπορεί να γίνουν ο εχθρός. Στόχος είναι κάθε έφηβος να χρησιμοποιεί τα social προς διευκόλυνσή του, και όχι το αντίστροφο…
Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:
Braghieri, L., Levy, R. E., & Makarin, A. (2022). Social media and mental health. American Economic Review, 112(11), 3660-3693.
Kaur, S., Kaur, K., & Verma, R. (2022). Impact of social media on mental health of adolescents. Journal of Pharmaceutical Negative Results, 779-783.
O’reilly, M., Dogra, N., Whiteman, N., Hughes, J., Eruyar, S., & Reilly, P. (2018). Is social media bad for mental health and wellbeing? Exploring the perspectives of adolescents. Clinical child psychology and psychiatry, 23(4), 601-613.
Robinson, L., & Smith, M. (2020). Social media and mental health. Helpguide. org. Dostupno na: https://www. helpguide. org/articles/mental-health/social-media-and-mentalhealth. htm, pristupljeno, 6
