Η λέξη αυτοσαμποτάζ προέρχεται από την γαλλική λέξη sabotage, η οποία στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί με την λέξη δολιοφθορά. Δολιοφθορά, όπως λέει και η ίδια η λέξη, είναι η πρόκληση φθοράς σε κάποιον, με δόλιο τρόπο. Στην περίπτωση του αυτοσαμποτάζ, αυτός ο κάποιος είναι ο ίδιος μας ο εαυτός.
Με ποιες μορφές, όμως, μπορεί να εμφανίζεται το αυτοσαμποτάζ; Ας αναφέρουμε μερικές:
Αναβλητικότητα: Η αναβλητικότητα είναι μια οικεία σε όλους συμπεριφορά, στην οποία εναποθέτουμε στον μέλλον κάτι που θα μπορούσαμε να κάνουμε στο παρόν. Οι λόγοι για τους οποίους κάποιος μπορεί να είναι αναβλητικός, είναι πολλοί, και συνήθως σχετίζονται με την αποφυγή βίωσης δυσάρεστων συναισθημάτων στο παρόν.
Π.χ. Θέλω να ξεκινήσω διατροφή, αλλά ίσως το αφήσω για μετά τις γιορτές που θα είμαι πιο έτοιμος/-η.
Η αντιμετώπιση μπορεί να προκύψει μέσα από τα εξής ερωτήματα: Τι θα αλλάξει αν ξεκινήσω μετά τις γιορτές; Πόσες φορές το έχω πει αυτό στον εαυτό μου και έχει γίνει; Πόσο αναβλητικός μπορεί να είμαι σε διάφορους τομείς της ζωής μου; Αν δοκιμάσω να σπάσω την αναβλητικότητα, τι γίνεται;
Τελειομανία/Φόβος αποτυχίας: Το να προσπαθώ κάθε φορά για το τέλειο, συχνά ανεβάζει τον πήχη και με βοηθάει να προχωράω. Άλλες φορές, όμως, αναζητώντας κάτι τέλειο, τείνω να αδικώ και αυτό που έχω πετύχει ήδη.
Π.χ. Αν γράψω άριστα σε όλα τα διαγωνίσματα του εξαμήνου, θα είμαι ικανοποιημένος από τον εαυτό μου.
Η αντιμετώπιση μπορεί να προκύψει από τα εξής ερωτήματα: Τι είναι τέλειο για εμένα; Ποιος ορίζει το τέλειο; Εγώ ή κάποιος άλλος; Τι συμβαίνει όταν αυτό το τέλειο, δεν έρχεται; Τι σημαίνει αυτό για εμένα;
Πολύ υψηλές προσδοκίες: Το να έχει κανείς υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό του, δεν είναι κακό. Το «κακό» είναι κατά πόσο απολαμβάνει την διαδρομή προς την επίτευξη των στόχων του έως ότου εκπληρωθούν. Συχνά, οι υψηλοί στόχοι απαιτούν πολλή ενέργεια από μέρους μας, και καταλήγουν πολλές φορές να γίνονται αυτοσκοπός. Πόση ματαίωση, όμως, μπορεί να έχει η μη εκπλήρωση ενός πολύ υψηλού στόχου, όταν αυτός είναι αυτοσκοπός;
Π.χ. Θέλω να γίνω η καλύτερη ζωγράφος στον κόσμο. Ξέρω ότι μπορώ, και θα το πετύχω.
Μία τέτοια προσδοκία, αν δεν βγει αληθινή, φαντάσου πόσο μπορεί να επηρεάσει τον άνθρωπο, που έχει πιστέψει τόσο πολύ σε αυτή την ιδέα. Πολλές φορές οι πολύ υψηλές προσδοκίες συνδέονται με επεισόδια άγχους, μελαγχολίας και έντονης θλίψης. Συνήθως, πολύ υψηλές προσδοκίες βάζουν οι άνθρωποι που έχουν πιο διχοτομημένη σκέψη (μαύρο-άσπρο).
Αντιμετώπιση: Σίγουρα θα είναι υπέροχο να γίνω η καλύτερη ζωγράφος στον κόσμο. Τι σημαίνει για εμένα, όμως, αν δεν γίνω; Κατά πόσο είναι εντάξε για εμένα να επιτρέψω σε ανθρώπους έξω από εμένα, να προσδιορίσουν την σπουδαιότητά μου;
Συναισθηματικό Φαγητό: Το συναισθηματικό φαγητό είναι η κατανάλωση φαγητού για συναισθηματικούς λόγους. Είναι όταν πεινάει η «ψυχή» για κάτι, αλλά θρέφει το σώμα με έναν βίαιο συχνά τρόπο.
Π.χ. Είχα άγχος γιατί φοβόμουν ότι θα με απολύσουν από την δουλειά. Και έφαγα μόνη μου μία τούρτα. Ξεκίνησα με 1-2 μπουκιές, μέχρι που την έφαγα όλη.
Αντιμετώπιση: Το συναισθηματικό φαγητό συχνά αποτελεί έναν άμεσο τρόπο ρύθμισης του συναισθήματος μέσα από την τροφή. Είναι ένα ξέσπασμα. Εδώ, χρειάζεται να αναρωτηθεί κανείς: Μπορώ να σταματήσω τον εαυτό μου πριν φάω όλη την τούρτα; Πώς νιώθω για εμένα, αφού έχω φάει όλη την τούρτα; Ποιες είναι οι συνέπειες για εμένα; Μπορώ να βρω πιο υγιείς τρόπους συναισθηματικής εκτόνωσης; Π.χ. γυμναστική
Σύγκριση: Συχνά, βρισκόμαστε στην θέση να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με άλλους ανθρώπους, είτε για να νιώσουμε καλύτερα είτε χειρότερα. Η σύγκριση είναι ένας συνήθης τρόπος που μας κάνει να προσδιορίσουμε, με βάσει εξωτερικούς παράγοντες, την θέση μας στην κοινωνία.
Π.χ. Σε σχέση με την Μαρία, έχω, έχω διαβάσει λιγότερες ώρες για το διαγώνισμα. Ίσως να μην έχω προετοιμαστεί καλά.
Αντιμετώπιση: Πολλές φορές το κίνητρο της σύγκρισης είναι θετικό. Θέλουμε να μας βελτιώσουμε, να μας δώσουμε μία αναγνώριση, και να μας βοηθήσουμε να προχωρήσουμε. Όταν αυτό επιτυγχάνεται, τότε μιλάμε για υγιή άμιλλα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η σύγκριση δημιουργεί ένα αίσθημα ανταγωνισμού και αντιπαλότητας, το οποίο μας δημιουργεί στρες και δυσφορία. Η πιο υγιής σύγκριση είναι αυτή που κάνουμε με τον πρότερο εαυτό μας.
Φόβος απόρριψης: Ο φόβος της απόρριψης συχνά μας σαμποτάρει, γιατί μας εμποδίζει από το να είμαστε ο αληθινός εαυτός μας, από φόβο μην απορριφθούμε από κάποιο σημαντικό για εμάς πρόσωπο.
Π.χ. Φοβάμαι ότι αν μιλήσω με ειλικρίνεια στην φίλη μου για κάποια πράγματα, θα σταματήσει να με κάνει παρέα. Δεν αντέχω να χάσω την φιλία μας. Από την άλλη, θα ήθελα να με αποδέχεται για αυτό που είμαι.
Αντιμετώπιση: Τι θα γίνει αν αυτό το άτομο με απορρίψει; Πόσο φίλη μου είναι τελικά, αν δεν με δέχεται για αυτό που είμαι; Τι μέλλον, μπορεί να έχει μία σχέση την οποία υποσκάπτει ο φόβος της απόρριψης; Τι θα έκανα, αν δεν είχα τον φόβο της απόρριψης;
Οι παραπάνω μορφές συχνά εκφράζονται με έναν μη συνειδητό τρόπο. Το άτομο που σαμποτάρει τον εαυτό του, συνήθως δεν το καταλαβαίνει. Συνήθως, πρακτικές οι οποίες χρησιμοποιούνται για να μας διευκολύνουν, να μας ενθαρρύνουν ή να μας ευεργετήσουν, κρύβουν από πίσω τους έναν δόλο, μας βάζουν τρικλοποδιά. Και πώς το καταλαβαίνουμε; Μας βραχυκυκλώνουν, και συχνά μας οδηγούν σε αδιέξοδο.
Καραγιάννη Αναστασία-Χαρά
Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
