Η έννοια του οργανισμού & της τάσης πραγμάτωσης:
Τι είναι τάση πραγμάτωσης:
Αρχικά, η κινητήριος δύναμη και θεμελιώδης έννοια της θεωρίας προσωπικότητας του C.Rogers είναι η τάση πραγμάτωσης (Merry, 2003). Αποτελεί την έμφυτη τάση κάθε ζωντανού οργανισμού να βρει και να αξιοποιήσει στο μέγιστο βαθμό τις έμφυτες δυνατότητές του (Wilkins, 2009). Η τάση πραγμάτωσης διαθέτει τα εξής χαρακτηριστικά: Δίνει ενέργεια, αφού αποτελεί την κινητήριο δύναμη για την ανάπτυξη και εξέλιξη του οργανισμού . Δίνει κατεύθυνση, αφού «δείχνει» τον δρόμο της εκπλήρωσης του οργανισμού. Δίνει στόχο, αφού αποσκοπεί στην κάλυψη των αναγκών του, και την εύρεση όλο και καλύτερων τρόπων για την κάλυψη αυτών των αναγκών (Rogers, 1986; Cooper, 2013).
Για να την κατανοήσουμε καλύτερα, θα μας βοηθούσε να την εντάξουμε σε ένα ευρύτερο υπαρξιακό πλαίσιο. Έτσι, η τάση πραγμάτωσης, σύμφωνα με τον Rogers, αποτελεί τμήμα μιας γενικότερης διαμορφωτικής τάσης που διακατέχει το σύμπαν. «Η διαμορφωτική τάση είναι μία τάση για τα πράγματα που υπάρχουν στο σύμπαν, ώστε να προχωρήσουν σε μεγαλύτερα επίπεδα ολοκλήρωσης, και σε μια πιο σύνθετη μορφή ύπαρξης» (Cooper, 2013, p.98). Και οι δύο τάσεις, σταματούν να υπάρχουν όταν σταματά να υφίσταται ο οργανισμός (Rogers, 1980).
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της τάσης διαμόρφωσης είναι και η αναπαραγωγή. Ο Αριστοτέλης (350 π.Χ.) στα «Φυσικά» είχε αναφέρει ότι το έμβρυο καθίσταται ολοένα και πιο πολύπλοκο κατά την ανάπτυξή του. Πολλά είδη του ζωικού βασιλείου, έχουν εξελιχθεί προκειμένου να επιβιώσουν καλύτερα στο περιβάλλον τους, και έχουν αναπτύξει σύνθετα, προσαρμοστικά συστήματα επιβίωσης (π.χ. αλλάζουν χρώμα, μέγεθος, υφή, ακόμα και θερμοκρασία, άλλοτε για να επικοινωνήσουν κάτι, άλλοτε για να κρυφτούν κ.λ.π.). Αντίστοιχα, και ο άνθρωπος με το πέρασμα των αιώνων έχει διαφοροποιηθεί από τον homo-erectus και τον homo-sapiens, που ήταν οι προϊστορικοί άνθρωποι, σωματομορφικά αλλά και νοητικά.
Θα μπορούσαμε να πούμε, λοιπόν, ότι η τάση πραγμάτωσης αποτελεί ένα μέσο, που υφίσταται ώστε να ικανοποιήσει αυτή την ανώτερη συμπατική τάση διαμόρφωσης (Rogers, 1951). Έχοντας όλες αυτές τις ιδιότητες τις οποίες προαναφέραμε, η τάση πραγμάτωσης αποσκοπεί στην εκπλήρωση του οργανισμού, ώστε να «συναντήσει» την καλύτερη δυνατή εκδοχή του και την μέγιστη προοπτική του (Wilkins, 2015).
π.χ. Ο Driesch (1891) κάνοντας μελέτες σε γονιμοποιημένα ωάρια αχινών, παρατήρησε ότι όταν κατέστρεψε το ένα από τα 2 νέα κύτταρα του γονιμοποιημένου ωαρίου, το άλλο συνέχιζε να μεταφέρει αυτούσια την γενετική πληροφορία. Θεωρητικά, τα δύο νέα κύτταρα θα έπρεπε να ενωθούν, ώστε να προκύψει νέα ζωή. Η καταστροφή ,όμως, του ενός δεν εμπόδισε την αυτοτελή ανάπτυξη του άλλου σε έναν ολοκληρωμένο οργανισμό. Έτσι, προέκυψαν 2 αχινοί με την ίδια γενετική πληροφορία. Την παραπάνω παρατήρηση επιβεβαίωσε αργότερα και ο εμβρυολόγος, Hans Spermann, κάνοντας το ίδιο πείραμα στον πληθυσμό της σαλαμάνδρας.
Το παράδειγμα του αχινού και της σαλαμάνδρας, αποτελούν ένα έμπρακτο παράδειγμα έμφυτης τάσης κάθε οργανισμού να φτάσει την καλύτερη εκδοχή του. Τι είναι όμως στην πραγματικότητα ο οργανισμός;
Σύμφωνα με τον C. Rogers (1959), ως οργανισμό ορίζει μια ανώτερη μορφή ύπαρξης ανεπιτήδευτη, αυθόρμητη και ολιστική. Αυτή η μορφή βοηθάει το άτομο να βιώνει όλες τις εμπειρίες του στην ολότητά τους, και να ανταποκρίνεται ενστικτωδώς σε αυτές με σκοπό να κινηθεί προς την καλύτερη δυνατή εκδοχή του (Cooper et al., 2013). Ένα παράδειγμα, για να καταλάβουμε καλύτερα μία τέτοια έννοια είναι: π.χ. ένα λουλούδι που βρίσκεται μέσα σε ένα κελάρι γεμάτο σκοτάδι, και υπάρχει μόνο ένα παράθυρο από το οποίο μπαίνει φως. Το λουλούδι προς τα που θα κατευθυνθεί; Τείνει να γέρνει προς το παράθυρο, γιατί το φως θα το βοηθήσει να επιβιώσει. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία αυθόρμητη, ανεμπόδιστη ανάγκη του λουλουδιού να επιβιώσει και να αναπτυχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είχε το κατάλληλο περιβάλλον το λουλούδι να μεγαλώσει; Όχι. Θα μπορούσε να μαραθεί; Φυσικά, αν δεν υπήρχε η έμφυτη τάση που υπάρχει μέσα σε κάθε ζωντανό οργανισμό, να “ανθίσει”.
Ο οργανισμός βιώνει την εμπειρία στην ολότητά της (Cornelius-White & Kriz, 2008). Δρα και εκπληρώνει το έργο του μέσα από τις εμπειρίες του, οι οποίες στοιχειοθετούν το «φαινομενολογικό του πεδίο». Το φαινομενολογικό πεδίο είναι οι συνειδητές και ασυνείδητες διεργασίες που βιώνει ένας άνθρωπος, και δημιουργούν την μοναδική εμπειρία του (Erekson & Lambert, 2015). Είναι, με άλλα λόγια, το σύνολο των εμπειριών ή αλλιώς αισθητηριακών ερεθισμάτων, συνειδητών και μη, τις οποίες βιώνει ο οργανισμός την δεδομένη χρονική στιγμή, και είναι μοναδικές για κάθε άνθρωπο (Merry, 2003; Capuzzi, D., & Stauffer, M. D., 2016).
Παράδειγμα φαινομενολογικού πεδίου:
Το φαινομενολογικό πεδίο είναι το σύνολο των ερεθισμάτων που έχω σαν οργανισμός. π.χ. Εάν είμαι σε ένα γραφείο εταιρείας: το φαινομενολογικό πεδίο είναι το γραφείο μου, οι υπόλοιποι εργαζόμενοι και τα άτομα που βρίσκονται στον χώρο, τα διάφορα αντικείμενα, οι συζητήσεις που ακούω, το άρωμα του συναδέλφου που κάθεται δίπλα μου, η κόκκινη καρέκλα που κάθομαι, το φυτό που υπάρχει στην γωνία του χώρου, και μια πελάτισσα που μου μιλάει με ευγένεια. Το φαινομενολογικό πεδίο για κάθε άνθρωπο είναι διαφορετικό, τα πράγματα που βιώνει κάποιος με τις αισθήσεις του δεν μπορεί να είναι απόλυτα ίδια με τα πράγματα που βιώνει ένας άλλος.
Σύμφωνα, με τους Ιωσηφίδη & Ιωσηφίδης (2002) ο οργανισμός βρίσκει τρόπους να ανταποκρίνεται σε αυτά τα αισθητηριακά ερεθίσματα (ερεθίσματα που γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεων), μέσα από αυθόρμητες, ανεπεξέργαστες από τον εαυτό, σπλαχνικές και συναισθηματικές (πόνος, χαρά, λύπη, θυμός, απογοήτευση) εκδηλώσεις.
Σπλαχνικές εκδηλώσεις: π.χ. πονάει το στομάχι μου ή το κεφάλι μου, όταν αγχώνομαι, χωρίς να αντιλαμβάνομαι απαραίτητα την οργανισμική σύνδεση. Όλοι λίγο πολύ έχουμε περάσει περιόδους που έχουμε υπερπροσπαθήσει για κάτι που θέλουμε πάρα πολύ. Έχουμε καταβάλει πολλή ενέργεια, γιατί φαντάζει αδύνατο για εμάς να μην πετύχουμε το στόχο μας, και έχουμε επενδύσει πολλά σε αυτόν. Π.χ. Μπορεί να διαβάζουμε νυχθημερόν για να περάσουμε στην σχολή που θέλουμε στις πανελλήνιες. Ξεκουραζόμαστε και κοιμόμαστε σχεδόν ελάχιστα, προκειμένου να εκπληρώσουμε τον σκοπό μας. Ωστόσο, ο οργανισμός μας πολλές φορές αντιδρά. Σίγουρα, ένα διάβασμα non stop δεν μπορεί να είναι μέγιστα αποδοτικό. Ο εγκέφαλος χρειάζεται ανάπαυση. Έτσι, μπορεί να μας πονάει το στομάχι μας, να έχουμε έντονο πονοκέφαλο, νευρικότητα, εντερικές διαταραχές και διάφορες άλλες σωματοποιήσεις τους άγχους και της εξάντλησής μας. Ο εαυτός μας μας προτρέπει να συνεχίσουμε non stop αυτό που κάνουμε. Ωστόσο, ο οργανισμός μας μας εφιστά την προσοχή ότι δρούμε ενάντια στην οργανισμική μας ανάπτυξη. Αυτή συνήθως είναι μια αυθόρμητη αντίδραση του οργανισμού, και αυτό είναι που την κάνει τόσο σημαντική.
Συναισθηματικές εκδηλώσεις: π.χ. αισθάνομαι θυμό όταν με αδικούν, χωρίς να μπορώ να τεκμηριώσω το λόγο του θυμού μου. Όλοι κάποια στιγμή έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να θυμώνει με κάτι ή κάποιον, και μετά να αναρωτιόμαστε το λόγο του θυμού μας. Αυτό μπορεί να είναι γιατί, π.χ. δεν περάσαμε σε κάποιες εξετάσεις, που δεν αντιλαμβανόμασταν ότι ήταν τόσο σημαντικές για εμάς. Μπορεί να είναι μία ευκαιρία καριέρας, που χάσαμε μέσα από τα χέρια μας, και θα μας εξέλισσε σαν ανθρώπους ή μία φιλία που χάσαμε, και μέσα από αυτή βλέπαμε μία καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.
Ωστόσο, τέτοιες σπλαχνικές και συναισθηματικές εκδηλώσεις υπάρχουν, όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά σε κάθε έμβιο οργανισμό λίγο-πολύ. Ένα παράδειγμα σπλαχνικής αυθόρμητης εκδήλωσης είναι, π.χ. όταν η μεσογειακή φώκια χρειάζεται να αναπνεύσει, ενώ κοιμάται. Τι κάνει λέτε; Δεν πνίγεται φυσικά, αλλά αναδύεται ενστικτωδώς στην επιφάνεια, χωρίς να διακόψει τον ύπνο της. Αντίστοιχα, ένα παράδειγμα συναισθηματικής εκδήλωσης είναι, π.χ. όταν η μητέρα-κουνέλα αναγνωρίζει και φροντίζει το μωρό της, βιώνοντας το μητρικό ένστικτο μέσα από την όσφρηση. Η ξεχωριστή μυρωδιά του νεογέννητου ζώου γίνεται αντιληπτή από την μητέρα του, και της ενεργοποιείτο μητρικό ένστικτο. Εάν, η μυρωδιά του μωρού κουνελιού αλλοιωθεί από κάποια άλλη μυρωδιά, τότε η μητέρα πολύ πιθανό ακόμα και να σκοτώσει το μωρό της, αφού δεν το αναγνωρίζει ως παιδί της.
Η μυρωδιά είναι λοιπόν ένας τρόπος να προσελκύσουν τα μωρά, την μητέρα τους. Επίσης, ένα άλλο παράδειγμα συναισθηματικής εκδήλωσης ενεργοποιείται όταν πολλά ζώα, μεταξύ αυτών και ο άνθρωπος, αναπτύσσει έναν μηχανισμό αυτόματης αντίδρασης σε επικείμενη απειλή που λέγεται “fight or flight”. Αυτός ο μηχανισμός πυροδοτείται συχνά ασυνείδητα, και μας βοηθάει να παίρνουμε γρήγορες αποφάσεις, πάλης ή φυγής, όταν ελοχεύει ο κίνδυνος. Ωστόσο, άλλες φορές, αυτή μπορεί να γίνει και μια συνειδητή διαδικασία, πιθανότατα όταν υπάρχει και η πολυτέλεια χρόνου. Σε κάποιους οργανισμούς, μάλιστα, η φυγή μπορεί να γίνει με το καμουφλάρισμα χρώματος, ώστε το ζώο να αφομοιωθεί από το περιβάλλον του. Ο Peter Wohlleben (2018) προσθέτει ότι ο φόβος μάς προφυλάσσει από το να πάρουμε με τη λογική μας μια απόφαση που θα μπορούσε να είναι επικίνδυνη. Μόνο εκείνα τα λίγα προβλήματα που μπορούν και πρέπει να λύνονται με τη σκέψη προωθούνται στο συνειδητό μας, όπου μπορούν να αναλυθούν με ηρεμία (Peter Wohlleben, σελ.23 Η μυστική ζωή των ζώων, 2018).
Για τον Rogers (1959) τέτοιες εκδηλώσεις πρέπει να τις αφήνουμε απλά να υπάρχουν, καθώς αποτελούν τους αγγελιοφόρους του οργανισμικού εαυτού. Άλλωστε, η οργανισμική έκφραση εκπροσωπεί μία πρωταρχική ανάγκη κάθε ζωντανού οργανισμού, την ανάγκη για συντήρηση και εξέλιξη (Pescitelli, 1996). Ωστόσο, αν και πρόκειται για μία ασυνείδητη διαδικασία, μπορεί, να γίνει σταδιακά συνειδητή κυρίως μέσω της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Η ανάγκη του ανθρώπου να εμπλακεί και να διατηρήσει μία ψυχοθεραπευτική σχέση, τροφοδοτείται από αυτή τη διαδικασία (Merry, 2003), η οποία παύει να υφίσταται μόνο όταν παύει να υφίσταται ο οργανισμός (Wilkins, 2015).
Αρθρογράφος: Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
