Όλοι μας έχουμε γνωρίσει αφενός, άτομα τα οποία φαίνεται να επηρεάζονται έντονα από τους γύρω τους και δη την οικογένειά τους και αφετέρου, άτομα που τείνουν να είναι περισσότερο ανεξάρτητα. Οι δυο αυτές ανθρώπινες κατηγορίες έχουν επιστημονικά τη δική τους ονομασία: Αλλοκεντρικά και Ιδιοκεντρικά.
- Αλλοκεντρικά:Άτομα που επενδύουν στην έννοια του «εμείς» και αποκτούν εικόνα για τον εαυτό τους μέσα από τις σχέσεις τους με τους άλλους. Έχουν έντονα τα στοιχεία της συλλογικότητας, της ενσυναίσθησης και της οικογενειακής ενότητας. Γι’ αυτούς το συλλογικό καλό υπερβαίνει το ατομικό.
- Ιδιοκεντρικά:Άτομα που επενδύουν στην έννοια του «εγώ» και αποκτούν εικόνα για τον εαυτό τους μέσα από τα ατομικά τους επιτεύγματα. Δημιουργούν μία αποστασιοποίηση από τις κοινωνικές πεποιθήσεις και αποδίδουν στον εαυτό τους την ατομική τους ευτυχία ή δυστυχία. Γι’ αυτούς το ατομικό καλό υπερβαίνει το συλλογικό.
Οι δυο αυτές έννοιες διευρυμένες, χαρακτηρίζουν όχι μόνον άτομα αλλά και ολόκληρα κράτη. Βάσει του γνώμονα αυτού λοιπόν, παρατηρούμε πως
- Η Ασία εμφανίζεται περισσότερο Αλλοκεντρική
- Η Αμερική εμφανίζεται περισσότερο Ιδιοκεντρική
- Η Ευρώπη παρουσιάζει αναμείξεις, με την Ελλάδα να εμφανίζει τον πιο έντονο Αλλοκεντρικό χαρακτήρα σε σχέση με τα υπόλοιπα Κράτη.
- Η Αυστραλία παρουσιάζει αναμείξεις, με εντονότερο το Ιδιοκεντρικό στοιχείο.
- Η Αφρική εμφανίζεται περισσότερο Αλλοκεντρική
3η Ηλικία και προσδοκίες από τους οικείους: πόσο επηρεάζονται από τη Γεωγραφία και πόσο διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο;
Έρευνες έχουν δείξει ότι στα κράτη της Ασίας η φροντίδα των ηλικιωμένων μελών της οικογένειας είναι κάτι σαν κοινωνική επιταγή, αφού είναι καθήκον και τιμή για το παιδί να φροντίζει το γονιό του. Συνηθίζεται λοιπόν τα μέλη της οικογένειας να ζουν όλα μαζί και να προσφέρει το καθένα όπου μπορεί. Συγκεκριμένα, οι ηλικιωμένοι θεωρούνται τα πιο σοφά άτομα μέσα στην οικογένεια γι’ αυτό και χαίρουν μεγάλου σεβασμού. Μάλιστα, ακόμα και μετά θάνατον επηρεάζουν τη ζωή των απογόνων τους καθώς υπάρχει η πεποίθηση ότι είναι παρόντες μέσω της πνευματικότητάς τους. Επιπλέον, για έναν άνθρωπο της Ασίας, αποτελεί ευτυχία η δυνατότητα να γεράσει.
Αντιθέτως, στα κράτη της Αμερικής οι αντιλήψεις περί γήρατος υφίστανται διαφοροποιήσεις, εφόσον εξέχουσα θέση στην νοοτροπία της κοινωνίας έχει η έννοια της ανεξαρτησίας και της ατομικής ελευθερίας. Εκεί τα μέλη των οικογενειών είναι πιο αυτόνομα και απουσιάζει η «εξάρτηση». Τα νεαρότερα άτομα της οικογένειας τείνουν να παρέχουν φροντίδα στα γηραιότερα, διατηρώντας όμως συναισθηματική απόσταση από την ίδια την πράξη. Παράλληλα, οι ηλικιωμένοι χρήζουν σεβασμού, όμως δεν χαρακτηρίζονται για τη σοφία ή την πνευματικότητά τους.
Οι κοινωνικές συνθήκες διαμορφώνουν και τις προσδοκίες των ηλικιωμένων από τους οικείους τους. Ας προσέξουμε δυο από τις πιο ακραίες και πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις.
- ΑΣΙΑ: οι ηλικιωμένοι προσδοκούν ότι τα παιδιά τους θα τους γηροκομήσουν, αντίληψη που μαρτυρείται και από την αντίστοιχη ρήση: «Το να μεγαλώνεις ένα παιδί είναι σαν να το προετοιμάζεις για το γήρας σου».
- ΑΜΕΡΙΚΗ: οι ηλικιωμένοι προσδοκούν ότι τα παιδιά τους θα τους παρέχουν κάποια οικονομική, πρακτική ή και συναισθηματική βοήθεια όταν τη χρειαστούν, χωρίς όμως απαραίτητα να υπάρχει η προσδοκία της συμβίωσης και της πλήρους αφοσίωσης στη φροντίδα του ηλικιωμένου γονιού.
Οι πολιτισμικές διαφορές διαμορφώνονται, εκτός από τα στοιχεία της Αλλοκεντρικότητας και Ιδιοκεντρικότητας και από τους ακόλουθους μεσολαβητικούς παράγοντες:
- Δημογραφικά χαρακτηριστικά:Πολιτισμοί με αυξημένο αριθμό ηλικιωμένων ανθρώπων τείνουν να υιοθετούν πιο αρνητικούς χαρακτηρισμούς για τους ηλικιωμένους (π.χ. η Ελλάδα στην οποία τα άτομα άνω των 65 ετών αγγίζουν το 21% του πληθυσμού, ενώ τα άτομα ηλικίας 0-14 ετών βρίσκονται στο 14% με τάση πτωτική), ενώ πολιτισμοί με υψηλότερα ποσοστά νέων ανθρώπων τείνουν να υιοθετούν πιο θετικούς χαρακτηρισμούς για την 3η ηλικία (π.χ. Μαλαισία, Ινδία, Κεντρική Κίνα).
- Εκπαίδευση:Πολιτισμοί με μεγαλύτερες ευκαιρίες ανώτερης εκπαίδευσης τείνουν να υιοθετούν πιο ευνοϊκούς όρους για τις ηλικιακές αλλαγές και να αναγνωρίζουν μεγαλύτερη σοφία στους ηλικιωμένους, σε σχέση με πολιτισμούς χαμηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου.
- Οικονομικοί πόροι και συστήματα υγείας:Χώρες με καλό και επαρκές σύστημα υγείας, τείνουν να έχουν καλύτερη αντιμετώπιση προς τους ηλικιωμένους. Ενδεικτικά, σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα που διετέλεσε το Ινστιτούτο του Legatum το 2016, τη θέση για το καλύτερο σύστημα υγείας στον κόσμο κατέχει το Λουξεμβούργο, με τις Σκανδιναβικές χώρες, τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Βέλγιο να βρίσκονται επίσης υψηλά. Η ίδια έρευνα κατατάσσει την Αυστραλία στη θέση της πιο υγιούς χώρας στο Νότιο Ημισφαίριο, ενώ θεωρεί το Κατάρ ως τη χώρα με το καλύτερο σύστημα υγείας στη Μέση Ανατολή, λόγω του οικονομικού της πλούτου. Τα παραπάνω ευρήματα συσχετίστηκαν έντονα με τις υποδομές υγείας των αντίστοιχων χωρών καθώς και την ικανότητα παροχής προληπτικής φροντίδας.
- Χαρακτηριστικά προσωπικότητας:Άτομα με μεγαλύτερα ποσοστά Νευρωτισμού τείνουν να χαρακτηρίζουν πιο αρνητικά τη γήρανση σε σχέση με άτομα χαμηλού Νευρωτισμού, γεγονός που δρα και συνδυαστικά με το πολιτισμικό επίπεδο.
Γενικότερα, οι πολιτισμικές διαφορές φαίνεται να διαμορφώνονται μέσα από διαφορετικές κοινωνικές αντιλήψεις και διαφορετικά κοινωνικά πρότυπα. Συνεπώς, οι όποιες διαφορές είναι κατά κύριο λόγο ποιοτικές και στοιχειοθετούν μια διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα. Δεν θα μπορούσαμε, λοιπόν, να αξιολογήσουμε ως σωστό ή λανθασμένο τον τρόπο που επιλέγει να φροντίσει τον ηλικιωμένο γονιό του ένας νέος στην Ασία, την Αμερική ή την Ευρώπη.
Ωστόσο, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι κάποιες βασικές αρετές, όπως ο σεβασμός και η έμπρακτη προσφορά είναι βασικές για να οικοδομηθούν υγιείς οικογενειακές σχέσεις, οπουδήποτε.
Η ακόλουθη ρήση του Martin Luther King φαίνεται να συνοψίζει όλα τα παραπάνω γύρω από την γενικότερη έννοια της ανθρωπιάς.
«Όταν βλέπουμε τον μοντέρνο άνθρωπο, έχουμε να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι υποφέρει από μία φτώχεια του πνεύματος, κάτι που έρχεται σε σύγκρουση με την επιστημονική και τεχνολογική αφθονία. Έχουμε μάθει να πετάμε στον αέρα σαν πουλιά, να κολυμπάμε στη θάλασσα σαν ψάρια, άλλα δεν έχουμε μάθει να περπατάμε στη Γη σαν αδέλφια».
Συντάκτρια: Καραγιάννη Χαρά, Ψυχολόγος
