Οι μηχανισμοί άμυνας του C.Rogers:
Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να ερμηνεύουμε την εμπειρία μας μέσα από τους όρους αξίας. Όταν μια εμπειρία, δεν είναι συμβατή με τους όρους αξίας μας, τότε συχνά προσπαθούμε να «την φέρουμε στα μέτρα μας», χρησιμοποιώντας δύο κύριους μηχανισμούς άμυνας: την διαστρέβλωση & την άρνηση. Οι δύο αυτοί μηχανισμοί βρίσκονται στην υποαντίληψη, καθώς τους χρησιμοποιούμε όταν δεν αποδεχόμαστε να εισέλθει στον συνειδητό μας κόσμο μια εμπειρία, όπως ακριβώς είναι. Βρίσκονται, ας το πούμε, στο κατώφλι της αντίληψης, όπου εκεί λαμβάνουν δράση οι αμυντικοί μηχανισμοί, ως θυρωροί της αντίληψης, και φιλτράρουν μία προσλαμβάνουσα πληροφορία. Εάν, αξιολογείται ως επικίνδυνη για τον αντιληπτικό κόσμο, τότε η πληροφορία απωθείται τελείως μέσω της άρνησης, ή διαστρεβλώνεται, ώστε να προσαρμοστεί σε αυτό που αποδέχεται η αντίληψη.
Άρνηση & Διαστρέβλωση:
Η άρνηση είναι ο μηχανισμός άμυνας που χρησιμοποιείται, όταν ο άνθρωπος αρνείται τελείως την βίωση μιας εμπειρίας. Ενώ, η διαστρέβλωση χρησιμοποιείται, όταν κάποια κομμάτια της εμπειρίας δεν συνάδουν με αυτό που αντιλαμβάνεται το άτομο. Προκειμένου να αρθούν αυτοί οι αμυντικοί μηχανισμοί, χρειάζεται να αμφισβητηθούν οι όροι αξίας που τους τρέφουν. Σε έναν ιδανικό κόσμο, όλες οι εμπειρίες μας θα βρισκόντουσαν στην επίγνωσή μας. Ωστόσο, επειδή ο άνθρωπος δεν αντέχει κάτι τέτοιο, αποδέχεται τον κόσμο γύρω του υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Για να μην τις χρειάζεται αυτές, θα πρέπει αυτό που αντιλαμβάνεται να μην τον πληγώνει, να μην τον τρομάζει και να μην τον περιορίζει πολύ.
Όπως είπαμε ο οργανισμός κάθε ανθρώπου τείνει να του δίνει μια έμφυτη, ανεπιτήδευτη κατεύθυνση, η οποία έχει ροή, σκοπό και ουσία. Μια κατεύθυνση με θετικό πρόσημο και με εξελικτική τάση. Αυτή η κατεύθυνση είναι ο πιο έγκυρος και αξιόπιστος δείκτης κίνησης προς την τάση πραγμάτωσης.
Όταν λοιπόν ένας άνθρωπος φαινομενικά έχει πολύ μεγάλη αυτοπεποίθηση επιδεικνύοντας τα κατορθώματά του, αρχικά μπορεί να μας πείσει ότι βρίσκεται στον δρόμο της πραγμάτωσης. Ωστόσο, οι άνθρωποι που τείνουν να παινεύονται πολύ για τα κατορθώματά τους, δεν είναι τίποτα χωρίς αυτά (Flett, Benser, Davis & Hewitt, 2003). Επιπλέον, μια τέτοια διαδικασία συνεπάγεται προσπάθεια και μόχθο, να αποδείξω ότι αξίζω, πρώτα σε μένα και μετά στους άλλους. Μια τέτοια συμπεριφορά απέχει πολύ από την εκπλήρωση του ανθρώπου, αφού εμπερικλείει τον φόβο και δεν αφήνει περιθώρια για ελεύθερη σκέψη. Εμπερικλείει περιορισμένους ορίζοντες, αφού οι προϋποθέσεις για την αυτοαποδοχή είναι πολύ περιορισμένες. Εν τέλει, εμπεριέχει έλλειψη αγάπης, και χωρίς αυτήν τίποτα δεν έχει ισχυρές βάσεις. Είναι σαν ένα κάστρο στην άμμο. Όμορφο αλλά σαθρό.
Άρνηση: Έβλεπε τον εαυτό του μόνο μέσα από τα επιτεύγματα. Πίστευε ότι ήταν σπουδαίος, γιατί τα είχε καταφέρει επαγγελματικά πολύ καλά. Ωστόσο, δεν του περίσσευε αρκετός χρόνος για τα προσωπικά του. Παραμελούσε το παιδί και την γυναίκα του. Ωστόσο, ποτέ δεν το παραδεχόταν. Αν το παραδεχόταν, θα γκρεμιζόταν όλη η εικόνα του ικανού και άξιου ανθρώπου και οικογενειάρχη. Αυτό, θα τον διέλυε. Έτσι, αποφάσισε να βλέπει τον εαυτό του πάντα από την πλευρά του νικητή, και όχι του ηττημένου. Δεν υπήρχε κάτι ενδιάμεσο γι’ αυτόν. Αγνοούσε, όμως, ότι αρνούμενος την ύπαρξη ενός προβλήματος , στερούσε από τον εαυτό του την ικανότητα να το αντιμετωπίσει και να το λύσει. Έτσι, κρατούσε τον εαυτό του ακινητοποιημένο στην διατήρηση ενός προβλήματος, τόσο απειλητικού για την αυτοεικόνα του, που δεν άξιζε προσοχής και διευθέτησης.
Διαστρέβλωση:
Έκλαιγε κάθε μέρα, γυρνούσε από την δουλειά και δεν είχε ζωή. Η δουλειά της ρουφούσε όλη την ενέργεια. Το τοξικό εργασιακό περιβάλλον την εξαντλούσε ψυχολογικά, και την άγχωνε απίστευτα. Υποτίθεται ότι λειτουργούσαν ως ομάδα, αλλά μόνο ομάδα δεν ήταν τελικά. Έπεφτε ο ένας να φάει τον άλλον. Την είχε κουράσει τόσο πολύ αυτό, γιατί ως καινούργια υπάλληλος, χρειαζόταν συχνά βοήθεια, την οποία δεν έβρισκε πουθενά. Ειρωνείες, ψυχολογικό bulling και εκφοβισμοί, ήταν το καθημερινό κλίμα στην δουλειά. Λίγο πριν καταρρεύσει ψυχολογικά, παραιτήθηκε. Και, αν την ρωτήσει, τι έφταιγε, θα σου πει: «Δεν ήμουν αρκετή».
Οι αμυντικοί μηχανισμοί στην επιλογή συντρόφων:
Ο πατέρας μου, μου έλεγε ότι, αν στην ενήλικη ζωή δεν μπορέσουμε να αποδεσμευτούμε από τις ανασφάλειές μας, τις παντρευόμαστε! Με άλλα λόγια, παντρευόμαστε τους όρους αξίας μας. Εγώ θα το παραφράσω λίγο, και θα πω: «Παντρευόμαστε αυτόν/-ην που αντέχουμε να έχουμε». Έτσι, ένας άνθρωπος, ο οποίος θέλει να φτιάξει την δικιά του οικογένεια ως ενήλικας, είναι πολύ πιθανό να διαλέξει έναν σύντροφο, ο οποίος θα εφάπτεται στο αντιληπτικό του πεδίο, στην εικόνα που έχει για τον εαυτό του και για τους οικείους του. Σκεφτείτε μόνο τον εαυτό σας: Τι πιστεύετε για τον εαυτό σας; Ποιους ανθρώπους έχετε επιλέξει να είναι γύρω σας; Έχουν αυτοί οι άνθρωποι κάτι κοινό μεταξύ τους; Αν υπάρχει κάτι κοινό, αυτό πώς σας επηρεάζει εσάς; Σας είναι οικείο;
Είχε έρθει κάποια στιγμή στο γραφείο μου μια νεαρή κοπέλα, η οποία ήταν σε πολύ μεγάλη σύγχυση. Από τις πρώτες συνεδρίες μου ανέφερε ότι την τρομάζει, επειδή της αρέσουν άντρες, οι οποίοι είναι νάρκισσοι και ωραιοπαθείς. Δεν είχαν τίποτα να της προσφέρουν, τουλάχιστον συναισθηματικά, αφού ήταν άδειοι μέσα τους. Την ήθελαν δίπλα τους, μόνο όσο εκείνη επιβεβαίωνε το πληγωμένο Εγώ τους. Πάντα ο ίδιος φαύλος κύκλος. Εκείνη έδινε τα πάντα, με αντάλλαγμα την προσοχή και το ενδιαφέρον τους. Όμως, συνέχεια έπρεπε να επιβεβαιώνει την παρουσία της σε έναν τέτοιο άνθρωπο. Όσο όμως περνούσε ο καιρός, όλο και περισσότερο την κούραζε κάτι τέτοιο, μέχρι που δεν είχε τίποτε άλλο να δώσει. Σε αυτό το σημείο διαλυόταν η σχέση, αφού ο νάρκισσος σύντροφος έψαχνε να πάρει την επιβεβαίωση από αλλού. Πολύ επίπονο, κουραστικό και ψυχοφθόρο.
Η νεαρή κοπέλα, πληγωμένη και απογοητευμένη από τον εαυτό της που διάλεγε συντρόφους που την «άδειαζαν», έψαχνε να βρει την άκρη του νήματος. Δεν άργησε να μου αναφέρει ότι η μητέρα της ήταν πάντα συναισθηματικά απούσα, και ότι η σχέση τους υπήρχε μόνο όσο η ίδια προσπαθούσε να την διατηρήσει. Η μητέρα της την κατηγορούσε για τα συναισθήματά της, και για τις αδυναμίες της, και εν τέλει, προκειμένου να λάβει την μητρική αγάπη, η νεαρή κοπέλα πίστευε ότι έπρεπε να «χωρέσει στα παπούτσια της». Της έκανε όλα τα χατίρια, αρκεί να την αγαπούσε. Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη ποτέ, και αυτή ήταν μια πραγματικότητα που η νεαρή κοπέλα είχε να αντιμετωπίσει μέσα στην ψυχοθεραπεία της.
Πολλές φορές, οι άνθρωποι αναρωτιούνται: Μα πώς γίνεται ο άνθρωπος που με γέννησε, να λέει ότι με αγαπά, και ταυτόχρονα να μου κάνει τόσο κακό; Αυτά τα δύο για ένα νεαρό παιδί, δεν συνάδουν. Το ένα αναιρεί το άλλο. Έτσι, δημιουργείται έντονη εσωτερική σύγκρουση, η οποία καταλήγει σε αδιέξοδο. Είναι δύσκολο για ένα παιδί να δεχθεί ότι τα πάθη των γονέων του, μπορεί να είναι πιο πάνω από την αγάπη τους για το ίδιο το παιδί τους.
Παράδειγμα: Από τις πρώτες συνεδρίες μου ανέφερε ότι την τρομάζει, επειδή της αρέσουν άντρες, οι οποίοι είναι αυταρχικοί και επιθετικοί. Θύμωνε πάρα πολύ με τον εαυτό της που της συνέβη αυτό. Ωστόσο, δεν μπορούσε να το σταματήσει. Κάτι μέσα της διεγειρόταν από το αίσθημα υπεροχής και εξουσίας του άλλου, το οποίο δεν βρισκόταν στον έλεγχό της. Κάποιες συνεδρίες αργότερα, μου ανέφερε ότι ο πατέρας της ήταν πάντα ένας αυταρχικός άνθρωπος. Ωστόσο, επειδή ήταν ο πατέρας της, πάντα προσπαθούσε να τον καταλάβει και να εκλογικεύσει την ακραία του συμπεριφορά. Της άρεσε να τον φροντίζει, γιατί πίστευε ότι έτσι θα κέρδιζε την αγάπη και την αποδοχή του, και θα ηρεμούσε το «θηρίο» μέσα του. Ήταν, μάλιστα, τόσο μεγάλη η ανάγκη να πάρει την αποδοχή του πατέρα, που άρχισε να την ψάχνει στις ερωτικές της σχέσεις, σε άντρες που του έμοιαζαν.
Όταν βιώνουμε δυσφορία, φαίνεται σαν αυτό που βιώνουμε να μην είναι τόσο πολύ δικό μας.
Ένα απλό παράδειγμα για να το καταλάβουμε αυτό, είναι π.χ. η περίπτωση του μικρού Ερμή. Ο μικρός Ερμής ήταν ένα μικρό ψάρι, το οποίο είχε πολλούς φίλους, ερπετά, θηλαστικά, πτηνά. Κάποια μέρα καθόντουσαν όλοι μαζί στην ακροθαλασσιά και συζητούσαν. Οι φίλοι του του ανέφεραν ότι σε λίγες μέρες θα γινόταν ένας αγώνας αναρρίχησης στο πιο ψηλό δέντρο της παραλίας. Όποιος έφτανε πρώτος μέχρι την κορυφή του, θα γινόταν δήμαρχος της «Ζωούπολης», όπου διέμεναν όλοι. Το μικρό ψάρι άρχισε να ετοιμάζεται πυρετωδώς, γιατί πάντα ήθελε να γίνει ξακουστό στην πόλη του. Έπαιρνε φόρα, κρατούσε την αναπνοή του, και πηδούσε στην στεριά προσπαθώντας να αναρριχηθεί στο δέντρο. Ωστόσο, του ήταν εξαιρετικά δύσκολο.
Ο μικρός Ερμής τα έβαζε με τον εαυτό του, που είχε τόσο μικρή αναπνοή και τα βράγχιά του δεν άντεχαν έξω από το νερό. Ήλπιζε να άντεχε περισσότερο έξω από το νερό. Βλέπετε, ο Ερμής, αγνοούσε παντελώς ότι δεν μπορούσε να συμμετάσχει σε έναν τέτοιο αγώνα, αφού ήταν ψάρι. Αντιθέτως, πήγαινε ενάντια σε αυτό που τον προέτρεπε η ίδια του η ύπαρξη, δηλαδή να κολυμπάει, και ανταγωνιζόταν τους φίλους του με άνισους, προς τον ίδιο, όρους. Ο μικρός Ερμής, στο παράδειγμά μας, μπορούσε εύκολα να πιστέψει ότι είναι χαζός ή ότι δεν είναι αρκετά ικανός, που δεν επετεύχθη ο στόχος του. Ωστόσο, ο οργανισμός του δεν φτιάχτηκε για να σκαρφαλώνει και να αναρριχάται, αλλά για να κολυμπάει. Έτσι, και η άρνηση της πραγματικότητας συχνά μας κάνει να πιστεύουμε ότι είμαστε χαζοί, ανίκανοι, άχρηστοι, όταν αδυνατούμε να εκτελέσουμε ένα έργο που δεν είναι σε αρμονία με την φύση μας. Ο Ερμής, προσπαθούσε να αποδείξει ότι είναι σημαντικό, με έναν τρόπο που το «πόναγε» και το έφερνε κυριολεκτικά «έξω από τα νερά του». Ωστόσο, δεν ήταν εκεί ο δρόμος του…
Αρθρογράφος: Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
