Τι συμβαίνει μέσα μας όταν χάνουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο; Οι ειδικοί στην μελέτη του πένθους και του θρήνου έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να εξηγήσουν και να κατανοήσουν την εσωτερική διεργασία αποχωρισμού του προσώπου που χάθηκε, ώστε να δημιουργήσουν μία σειρά προβλέψιμων συναισθηματικών μεταβάσεων. Ωστόσο, πόσο προβλέψιμες μπορεί να είναι τελικά αυτές οι μεταβάσεις;
Αρχικά, για να αναπτύσσουμε το παραπάνω ερώτημα, θα χρειαστεί να ορίσουμε τις δύο βασικές μας έννοιες: πένθος και θρήνος. Ως πένθος φαίνεται να νοείται μία παθητική διαδικασία, είναι κάτι που συμβαίνει στο άτομο που μένει πίσω, ενώ ο θρήνος είναι μία ενεργητική διαδικασία. Έτσι, το πένθος φαίνεται να είναι μία φυσική συνέπεια της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου (Stephenson, 1985), ενώ ο θρήνος φαίνεται να σχετίζεται με την προσωπική διαδικασία νοηματοδότησης και επεξεργασίας αυτής της απώλειας (Neimeyer, 2006). Ο τρόπος που θρηνεί ένα άτομο επηρεάζεται από αυτό που θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό, πράγμα που μπορεί να περιορίζει την διαδικασία θρήνου (Stephenson, 1985).
Κατά καιρούς διάφορες θεωρίες πένθους έχουν προσπαθήσει να κατανοήσουν και να προβλέψουν τα στάδια του πένθους, τα οποία βιώνουν τα πρόσωπα που θρηνούν. Σύμφωνα με μία από τις επικρατέστερες θεωρίες του πένθους της Elizabeth Kubler-Ross , το άτομο που πενθεί περνά από τα εξής 5 στάδια:
1. Άρνηση: Η άρνηση αποτελεί μία άμυνα του ανθρώπου. Στο στάδιο της άρνησης, συνήθως η πραγματικότητα απέχει κατά πολύ από αυτήν που μπορεί να αντέξει το άτομο που έχει χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπο.
2. Θυμός : Ο θυμός είναι η μάσκα πολλών συναισθημάτων, π.χ. στεναχώρια, φόβος, άγχος. Συνήθως διαδέχεται το στάδιο της άρνησης στην διαδικασία του πένθους.
3. Διαπραγμάτευση : Στο στάδιο της διαπραγμάτευσης το άτομο διαπραγματεύεται μέσα του ένα διαφορετικό τέλος, σαν μία προσπάθεια «να χωρέσει τον πόνο της απώλειας».
4. Κατάθλιψη: Η κατάθλιψη βρίσκεται σε ένα μεγαλύτερο συναισθηματικό βάθος του εκφρασμένου θυμού, και είναι φυσική συνέπεια συνειδητοποίησης της απώλειας. Στο στάδιο αυτό το άτομο τολμά να ακουμπήσει δυσάρεστα και συχνά «τρομακτικά» συναισθήματά του.
5. Αποδοχή: Στο στάδιο της αποδοχής, ο πόνος της απώλειας είναι παρών, αλλά δεν καθορίζει την ζωή του ατόμου. Εδώ, το άτομο μπορεί να δίνει χώρο και να εστιάσει σιγά σιγά και σε άλλους τομείς της ζωής του.
Τα στάδια αυτά διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από την Elizabeth Kubler-Ross, το 1969, και είναι γνωστά ως το Kübler-Ross model. Ωστόσο, τα στάδια αυτά δεν αποτελούν κάποιον αλάνθαστο κανόνα , ούτε απορρίπτουν οποιαδήποτε συμπεριφορά ή αντίδραση έξω από αυτά, ως μη φυσιολογική. Σύμφωνα με τον Neimeyer (2006), κάθε άνθρωπος θρηνεί διαφορετικά, και γι’ αυτό κάθε άτομο χρειάζεται να το προσεγγίζουμε εξατομικευμένα.
Ειδικότερα, ο θρήνος αφορά σε 2 επίπεδα:
1. Το άτομο θρηνεί την σχέση που είχε με το αγαπημένο του πρόσωπο, η οποία χάθηκε με την μορφή που προϋπήρχε (αναδόμηση σχέσης με αγαπημένο πρόσωπο, η οποία βασίζεται πια όχι στις νέες εμπειρίες, αλλά στις αναμνήσεις που συντηρούν αυτή την σχέση).
2. Το άτομο θρηνεί την απώλεια του εαυτού του, η οποία προϋπήρχε της απώλειας του αγαπημένου του προσώπου. Δεδομένου του ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως εαυτό βρίσκεται άμεσα συνυφασμένο με τις σημαντικές σχέσεις της ζωής μας, όταν αυτές λήγουν με την μορφή της φυσικής απώλειας, τείνει να μεταβάλλεται μαζί και η εικόνα εαυτού του ατόμου που μένει πίσω και θρηνεί (Attig, 1996).
Από τι εξαρτάται ο θρήνος;
Το πόσο, πώς και πότε θα θρηνήσει ένα άτομο είναι πολυπαραγοντικό. Τείνει να εξαρτάται από:
1. Την σχέση που είχε αναπτύξει το άτομο που πενθεί με τον θανόντα: Τί σήμαινε ο θανών για αυτόν;
2. Το σημείο που διεκόπη η σχέση: Που βρισκόταν η σχέση τους το χρονικό διάστημα της απώλειας;
3. Αν είχαν «ανοιχτούς λογαριασμούς»: Αν δηλαδή έχουν μείνει πράγματα που δεν έχουν ειπωθεί, και δυσκολεύουν την διαδικασία του θρήνου.
4. Την ιδιοσυγκρασία του ατόμου που θρηνεί : Κάποιοι άνθρωποι θρηνούν πιο μοναχικά, ενώ άλλοι μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις (εσωστρέφεια-εξωστρέφεια).
5. Αν πρόκειται για μία ξαφνική ή μία αναμενόμενη απώλεια (π.χ. χρόνια ασθένεια- τροχαίο δυστύχημα)
6. Τις πεποιθήσεις του ανθρώπου που θρηνεί μετά την απώλεια του αγαπημένου προσώπου, π.χ. Αν πιστεύω ότι υπάρχει ένας δίκαιος Θεός, και ξαφνικά χάνω έναν δικό μου άνθρωπο, κατά πόσο μεταβάλλεται ή προσαρμόζεται στη νέα πραγματικότητα η πεποίθησή μου για τον δίκαιο Θεό;
Κλείνοντας, τόσο το πένθος, όσο και ο θρήνος τείνουν αν επηρεάζονται από ποικίλες μεταβλητές, που διευκολύνουν ή επιβαρύνουν την επεξεργασία της απώλειας. Είναι σημαντικό κάθε άνθρωπος που θρηνεί να λάβει την εξατομικευμένη φροντίδα που χρειάζεται, και να βγάλει από πάνω του το στίγμα μίας μη φυσιολογικής ή μη αναμενόμενης διαδικασίας πένθους και θρήνου.
Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:
Attig, T. (1996). How we grieve: Relearning the world. New York: Oxford University Press.
Elizabeth Kubler-Ross and David Kessler (2005). On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss. New York: Scribner, 235 pp.
Neimeyer, R. A. (2006). Ν’ αγαπάς και να χάνεις. Aντιμετωπίζοντας την Απώλεια. Αθήνα: Κριτική.
Stephenson, J. S. (1985). Death, grief, and mourning. Simon and Schuster.
