Ως self-concept στην προσωποκεντρική θεραπεία ορίζεται η αντίληψη που έχει ένας άνθρωπος για τον εαυτό του. Περιλαμβάνει τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του, τον τρόπο που σκέφτεται για τον εαυτό του, και τον τρόπο που νιώθει για τον εαυτό του. Περιλαμβάνει το τι είναι σημαντικό για εκείνον (δηλαδή τις αξίες του), τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του, την φυσική του εμφάνιση και τους ρόλους που υιοθετεί, τα δυνατά και αδύναμα σημεία του, καθώς και την αξία που έχει σαν ανθρώπινο ον απλά και μόνο επειδή υπάρχει. Αυτό που θεωρούμε εαυτό, δημιουργεί το αντιληπτικό μας πλαίσιο, τον «χώρο» δηλαδή εκείνο της εμπειρίας μας μέσα στον οποίο κινείται νοητά ο εαυτός μας. Περιλαμβάνει το ποιοι πιστεύουμε ότι είμαστε και ποιοι θα θέλαμε να είμαστε. Απαντάει στην ερώτηση: Ποιος είμαι;
Το self-concept περιλαμβάνει 3 βασικές έννοιες:
1. Self-image (αυτο-εικόνα),
2. Self-esteem (αυτο-εκτίμηση) & self-worth (αυτο-αξία),
3, Ideal-self (Ιδανικός εαυτός)
Ως self-image στην προσωποκεντρική θεραπεία ορίζεται η εικόνα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του. Η εικόνα αυτή διαμορφώνεται από τις κοινωνικές συναναστροφές, τους διάφορους ρόλους που υιοθετεί το άτομο κατά την διάρκεια της ζωής του, τον τρόπο που αναπτύσσεται η σεξουαλική και επαγγελματική του ταυτότητα. Περιλαμβάνει τα δυνατά και αδύναμα στοιχεία της προσωπικότητάς του, την εικόνα του σώματος και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του, καθώς και την γενικότερη αίσθηση εαυτού, όπως έχει αναπτυχθεί μέσα στα χρόνια. Απαντά στην ερώτηση: «Τι πιστεύω για εμένα;» , και περιλαμβάνει αντίστοιχα, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές, που σχετίζονται με αυτό το πιστεύω.
Ως self-esteem ορίζεται η εκτίμηση που δείχνει ένα άτομο προς το πρόσωπό του. Η υψηλή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι κάτι που διαμορφώνεται μέσα από την σύγκριση που κάνουμε με τους άλλους, και την απόκλιση που έχουμε από αυτούς. Η αυτοεκτίμηση διαμορφώνεται με βάσει κοινωνικές μεταβλητές, επηρεάζεται από το κοινωνικό πλαίσιο που ζει και μεγαλώνει ένας άνθρωπος, και σχετίζεται με τους όρους αξίας. Έχει να κάνει με το κατά πόσο ένα άτομο αποδέχεται και σέβεται τον εαυτό του για αυτό που είναι και για αυτό που πρεσβεύει, καθώς και κατά πόσο αυτό μεταβάλλεται από την γνώμη που μπορεί να έχουν οι άλλοι για αυτόν. Απαντάει στην ερώτηση: «Πόσο εκτιμώ τον εαυτό μου;». Αντίθετα, το self-worth έχει να κάνει με την αξία που έχει ένας άνθρωπος ως ον, απλά και μόνο επειδή υπάρχει. Απαντάει στην ερώτηση: «Τι αξία έχω σαν άνθρωπος;».
Ως Ideal-self νοείται ο εαυτός που θα θέλει να έχει ένα άτομο. Ο ιδανικός εαυτός εκφράζει τις προσδοκίες και τις επιθυμίες που έχει κάποιος από τον εαυτό του. Ο ιδανικός εαυτός είναι φιλόδοξος και δημιουργείται ως ένα μείγμα ανάμεσα στις πυρηνικές μας αξίες, και τις αξίες που μας έχει ενδοβάλλει η κοινωνία. Ο ιδανικός εαυτός μας κάνει να προχωράμε, αφού προσπαθούμε τον φτάσουμε... Ωστόσο, μερικές φορές μπορεί να είναι τόσο ψηλά ή μακριά, που μπορεί να παγώσει κάθε μας κίνητρο για δράση. Απαντάει στην ερώτηση: «Ιδανικά ποιος θα ήθελα να είμαι;»
Αυτές οι 3, λοιπόν, έννοιες συνοψίζουν σε μεγάλο βαθμό την έννοια του self-concept. Το self-concept έχει την τάση να μεταβάλλεται, όσο μεταβάλλεται και οι επιμέρους έννοιές του. Όσο πιο συμβατές μεταξύ τους αυτές οι έννοιες, τόσο μεγαλύτερη αρμονία υπάρχει στο self-concept, και τόσες λιγότερες εσωτερικές συγκρούσεις βιώνει ένα άτομο. Συχνά, φράσεις, όπως: «Δεν ξέρω πώς το έκανα αυτό το πράγμα! Δεν με είχα ικανό να συμπεριφερθώ έτσι!» ή «Μερικές φορές δεν με αναγνωρίζω. Με εκπλήσσω με πράγματα που κάνω», μαρτυρούν ότι κάποιες σκέψεις/πράξεις/ συμπεριφορές κινούνται έξω από τα όρια του αντιλαμβανόμενου πλαισίου του εαυτού, και ξαφνιάζουν το άτομο, που «παραβιάζει» τα όρια του εαυτού του.
Σίγουρα η απάντηση στην ερώτηση: «Ποιος είμαι;» δεν είναι ούτε απλή, ούτε σταθερή. Είναι όμως, χρήσιμη, ώστε κάθε άνθρωπος να προσπαθήσει να δώσει ένα στίγμα του στον χωροχρόνο, και να προχωρήσει με μεγαλύτερη επίγνωση και συνειδητότητα στην ζωή.
Καραγιάννη Αναστασία Χαρά
Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:
Bailey JA 2nd. Self-image, self-concept, and self-identity revisited. J Natl Med Assoc. 2003;95(5):383-386.
McLeod, Saul. “Self Concept.” Simply Psychology, 2008. https://www.simplypsychology.org/self-concept.html
Rogers, Carl R. “A Theory of Therapy, Personality, and Interpersonal Relationships as Developed in The Client-Centered Framework.” Psychology: A Story of a Science, Vol. 3, edited by Sigmund Koch, McGraw-Hill, 1959, pp. 184-256.
Smith, V. (2012). Key concepts in counselling and psychotherapy. Maidenhead: Open University Press
