Τελικά αλλάζει ο άνθρωπος; Πολλοί άνθρωποι έχουμε ακούσει να λένε: «Έτσι είμαι και σε όποιον αρέσω! Δεν μπορώ να αλλάξω». Άλλοι άνθρωποι, ωστόσο, είναι πιο διαλλακτικοί και συζητήσιμοι στο αν ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει. Τι ισχύει όμως τελικά;
Σύμφωνα με την προσωποκεντρική προσέγγιση του Carl Rogers (1902-1987) ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αλλάζει, ή μάλλον, έχει την ικανότητα θα φτάνει όλο και πιο κοντά στον πραγματικό εαυτό του. Στην προσωποκεντρική προσέγγιση, υπάρχει η πίστη ότι ο άνθρωπος μέσα από την ψυχοθεραπεία προσπαθεί να φτάσει όσο πιο κοντά γίνεται στον πραγματικό του εαυτό, ο οποίος έχει διαβρωθεί από κοινωνικές συνιστώσες και εξωτερικά ερεθίσματα. Ειδικότερα, κάθε άνθρωπος κατά την διάρκεια της ψυχοθεραπείας του περνάει από τα εξής 7 στάδια ψυχολογικής ανάπτυξης:
Στάδιο 1: Αρχική Ακαμψία στην Ψυχοθεραπεία
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο σπάνια έρχεται οικειοθελώς για ψυχοθεραπεία. Χαρακτηρίζεται από έναν άκαμπτο τρόπο σκέψης. Το άτομο είναι απρόθυμο να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του και να μιλήσει για τον εαυτό του. Κουβαλά το παρελθόν του στο παρόν, και αντιδρά σε εμπειρίες του παρόντος, με τον τρόπο που θα ήθελε να αντιδράσει σε κάποια παρελθούσα εμπειρία, αναβιώνοντάς την. Εδώ το άτομο είναι σφιχτό, απόλυτο και στάσιμο σε επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης. Είναι το αντίθετο της ροής. Δεν αναγνωρίζει αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στην ζωή του και στον τρόπο σκέψης του.
Στάδιο 2: Αντιμετώπιση Εξωτερικών Παραγόντων
Όσο το άτομο βιώνει ένα κλίμα αποδοχής για μια διάρκεια χρόνου, χωρίς να εξαναγκάζεται στο να λάβει πρωτοβουλία ή δράση για κάτι, τόσο επιτρέπει στον εαυτό του να αρχίσει να «ακουμπά» και να εκφράζει συναισθήματα και σκέψεις του. Αυτό είναι πιο εύκολο να αναπτυχθεί μέσα στην ομαδική ψυχοθεραπεία και τις ομάδες συνάντησης. Σε αυτό το στάδιο :
α. Το άτομο μιλά πιο εύκολα για άλλα άτομα, παρά για το ίδιο.
β. Το άτομο αρχίζει και εκφράζει συναισθήματα και σκέψεις, τα οποία όμως αποδίδει σε εξωτερικά ερεθίσματα.
γ. Τα συναισθήματα δεν αναγνωρίζονται ως κομμάτι του εαυτού, αντίθετα, συχνά, αναγνωρίζονται ως κάτι που έρχεται έξω από τον εαυτό.
δ. Το άτομο γενικεύει μιλώντας σε α’ ή γ’ πληθυντικό, χωρίς να διαφοροποιεί τον εαυτό του από μία ευρεία κατηγορία ανθρώπων.
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο πιο εύκολα έρχεται για ψυχοθεραπεία σε σχέση με το 1ο στάδιο, αλλά και πιο εύκολα κάνει drop out, καθώς τείνει να περιμένει «έτοιμες» λύσεις.
Στάδιο 3: Εξέλιξη Συναισθηματικής Έκφρασης
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο εξακολουθεί να έχει έναν άκαμπτο τρόπο σκέψης. Μιλάει κυρίως για το παρελθόν. Συνεχίζει να μιλάει σε α’ ή γ’ πληθυντικό, γενικεύοντας την εμπειρία του. Ωστόσο, αρχίζει να εκφράζει όλο και περισσότερο τα συναισθήματά του, και να τα προσδιορίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια. Εκφράσεις όπως: «Όλοι οι άνθρωποι στην θέση μου θα ένιωθαν όπως εγώ», «Κάθε άνθρωπος σε μία αντίστοιχη συνθήκη βιώνει στεναχώρια», «Όλοι κάποια στιγμή στην ζωή μας έχουμε νιώσει προδοσία, δεν είμαι εξαίρεση». Τέτοιες εκφράσεις χαρακτηρίζουν το άτομο που βρίσκεται σε αυτό το στάδιο της ψυχολογικής του ανάπτυξης, αφού το άτομο ακόμα δεν έχει διαχωρίσει το ατομικό του βίωμα από το κοινό βίωμα.
Στάδιο 4: Βαθύτερη Συναισθηματική Κατανόηση
Το άτομο προχωρά σε μία βαθύτερη συναισθηματική κατανόηση της εμπειρίας του, και αγγίζει πιο δύσκολα συναισθήματα. Επιτρέπει στον εαυτό του να βιώσει δυσάρεστα συναισθήματα που προκύπτουν μέσα από την θεραπευτική διαδικασία. Το συναίσθημα του φόβου επαφής με κάποια συναισθήματα αναμειγνύεται με το συναίσθημα της απελευθέρωσης που νιώθει το άτομο, χάρη στην εμπιστοσύνη στην θεραπευτική διαδικασία. Συνεχίζουν να πέφτουν οι άμυνες όσο παρέχονται σταθερά από τον θεραπευτή οι 3 πυρηνικές διευκολυντικές συνθήκες: η άνευ όρων αποδοχή, η γνησιότητα και η ενσυναισθητική κατανόηση.
Στάδιο 5: Αυξημένη Συναισθηματική Εμπιστοσύνη
α. Εδώ τα συναισθήματα που είναι πιο δύσκολο να βιωθούν, εκφράζονται ανοιχτά.
β. Τα συναισθήματα είναι πολύ πιο κοντά στο να βιωθούν πλήρως.
γ. Το άτομο αποκτά καλύτερη αίσθηση του πραγματικού εαυτού του, και μεγαλύτερη επιθυμία να γίνει αυτός.
δ. Το άτομο μαθαίνει να συνδέει γεγονότα με συναισθήματα και καταστάσεις της ζωής του.
ε. Αποκτά καλύτερη εικόνα της δυσφορίας και του στρες ως απόρροιας του στίγματος που έχει αφήσει η εμπειρία του.
στ. Εδώ χαμηλώνουν αισθητά οι άμυνες του εαυτού, χάρη στην δύναμη της ψυχοθεραπευτικής σχέσης μεταξύ θεραπευτή - θεραπευόμενου.
Τα στάδια 3,4,5 καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας.
Στάδιο 6: Ολοκληρωμένη Συναισθηματική Επίγνωση
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο νοηματοδοτεί με διαύγεια τις εμπειρίες του, και τον αντίκτυπο που είχαν αυτές σε εκείνον. Μπορεί να χωρά σε αυτό που αντιλαμβάνεται ως εαυτό, αντικρουόμενες πλευρές του, οι οποίες γίνονται κτήμα του. Εδώ ο εαυτός γίνεται αντιληπτός ως όλον. Το άτομο συνδέει διάφορα πράγματα που έχει φέρει στην ψυχοθεραπεία, με τον ίδιο τρόπο που ενώνονται τα κομμάτια του πάζλ, όταν το ένα «κουμπώνει» δίπλα στο άλλο δημιουργώντας μία ενιαία εικόνα.
Στάδιο 7: Εμφανείς Θετικές Αλλαγές
Το άτομο αρχίζει να παρουσιάζει θετικές αλλαγές για το ίδιο και εκτός του θεραπευτικού πλαισίου, στην καθημερινή του ζωή. Παίρνει αποφάσεις για τον ίδιο με αυτοπεποίθηση και σιγουριά. Το κέντρο αξιολόγησής του μετατοπίζεται από έξω προς τα μέσα. Αποκτά μία μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, την κρίση και τις επιλογές του. Είναι πρόθυμος να αναλάβει ευθύνη για τις «λάθος» επιλογές του, και προχωρά προς το αβέβαιο της ζωής λαμβάνοντας ρίσκα, χωρίς την ασφάλεια μίας εξωτερικής καθοδήγησης. Το άτομο μαθαίνει ότι είναι ο ειδήμων του εαυτού του, και είναι ικανός να αντιμετωπίσει προκλήσεις της ζωής με ανοιχτότητα σε όλα του τα συναισθήματα, ευχάριστα και δυσάρεστα.
Κλείνοντας, τα 7 στάδια της ψυχολογικής ανάπτυξης δεν έχουν ευδιάκριτα όρια μεταξύ τους ούτε σαφή διάρκεια. Κάθε άνθρωπος μεταβαίνει από το ένα στάδιο στο άλλο με τον δικό μου μοναδικό τρόπο και στον δικό του χρόνο. Όσο το άτομο περνάει τα διάφορα στάδια της ψυχολογικής του ανάπτυξης, περνάει ταυτόχρονα από την ακαμψία στην ροή, από την σταθερότητα στην αλλαγή. Ταυτόχρονα, όσο νοηματοδοτεί τις επιμέρους αλλαγές, που σημειώνονται, τόσο καλύτερα τις ενσωματώνει στην εμπειρία του. Το πιο σημαντικό όμως δεν είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει μέσα από την ψυχοθεραπεία, αλλά το ότι είναι ικανός να συνεχίσει να αλλάζει καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του, αν είναι πρόθυμος να συντονιστεί με την ροή της ζωής
Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά
Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
Rogers, Carl R. (1958). A process conception of psychotherapy.. American Psychologist, 13(4), 142–149. doi:10.1037/h0042129
