Πολλοί άνθρωποι έρχονται στην ψυχοθεραπεία, με αίτημα ότι θέλουν να διαχειρίζονται καλύτερα τον θυμό τους. Πολλές φορές, οι ίδιοι άνθρωποι, έρχονται για ψυχοθεραπεία μέσα από παρότρυνση των οικείων τους, ή έχουν φτάσει σε ένα σημείο, που είναι πολύ δυσφορικό και για τους ίδιους να βιώνουν σχεδόν καθημερινά εκρήξεις θυμού.
Αρχικά, τι είναι ο θυμός;
Ο θυμός είναι το έντονο αίσθημα δυσαρέσκειας ή εχθρότητας, που βιώνουμε απέναντι σε κάποιον ή κάτι, και συχνά μπορεί να εκδηλωθεί με βίαιες εκδηλώσεις. Ο θυμός είναι υγιές συναίσθημα, το οποίο εκδηλώνεται όταν το άτομο αντιλαμβάνεται ότι απειλείται. Τι είναι, όμως, αυτό το οποίο απειλείται; Κάποιες φορές μπορεί να απειλείται η σωματική του ακεραιότητα, γι’ αυτό και την ώρα που θυμώνει κάποιος βγάζει μεγάλη σωματική δύναμη και ένταση για να αμυνθεί. π.χ. Αν ήμασταν στην ζούγκλα, και ένας άλλος άνθρωπος ή θηρίο προσπαθούσε να μας σκοτώσει, ενστικτωδώς θα του ορμούσαμε για να επιβιώσουμε (fight response).
Άλλες φορές, όμως, αυτό που απειλείται δεν είναι η σωματική, αλλά η ψυχική του ακεραιότητα, και τι εννοούμε με τον όρο ψυχική; Εννοούμε ότι απειλείται η συνοχή του εαυτού του με τρόπο τόσο απειλητικό, που χρειάζεται το άτομο να θέσει μεγάλες άμυνες απέναντι στην επικείμενη απειλή. Είναι τόσο εύθραυστη κάποιες φορές η εικόνα του εαυτού, που με την πρώτη υποψία απειλής, μπορεί να καταρρεύσει. Για παράδειγμα, απειλή μπορεί να θεωρήσω και ένα περίεργο βλέμμα που θα μου ρίξει κάποιος, ή ένα σχόλιο που θα μου κάνει. Ο θυμός αρχίζει να είναι πρόβλημα για έναν άνθρωπο, όταν είναι δυσανάλογος του ερεθίσματος που τον προκαλεί. Εκεί, ο θυμός δεν προέρχεται από το μεμονωμένο ερέθισμα, αλλά από ένα συνδυασμό πραγμάτων που χρειάζεται να διερευνηθούν.
Σωματικές εκδηλώσεις του θυμού:
Πέρα από τις συμπεριφορικές, υπάρχουν και σωματικές ενδείξεις του θυμού. Άτομα που δυσκολεύονται να διαχειριστούν τον θυμό τους, παρουσιάζουν πρόσκαιρες δυσκολίες στην μνήμη, ταχυκαρδίες, ταχύπνοια, ερυθρότητα στο δέρμα τους, και έντονο στρες, το οποίο εκφράζεται μέσα από ενοχλήσεις στο στομάχι και το ήπαρ. Τα συμπτώματα αυτά τείνουν να συνοδεύονται με υψηλή αρτηριακή πίεση και υπέρταση.
Αντιμετώπιση:
Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνουμε στην ψυχοθεραπεία είναι να αποδεχθούμε τον άνθρωπο μαζί με αυτό το συναίσθημά του, για να χωρέσουμε όλα τα κομμάτια του στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αποδεχόμενοι τον θυμό του, το κάνουμε λιγότερο τρομακτικό να τον δει και ο ίδιος, και επομένως, προσφέρουμε έναν ασφαλή τόπο για να εκφραστεί και να βιωθεί αυτό το συναίσθημα.
Στην συνέχεια, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το συναίσθημα που κρύβει από πίσω του ο θυμός. Ο θυμός δεν αποτελεί, σχεδόν, ποτέ το πρωτογενές συναίσθημα, αλλά είναι «μάσκα» κάποιου άλλου ανέκφραστου συναισθήματος. π.χ. Ένας άνθρωπος που θυμώνει με τον προϊστάμενό του, γιατί δεν του έδωσε αύξηση νιώθει αδικημένος, γιατί θεωρεί ότι έχει δουλέψει σκληρά και την αξίζει. Αρά, πίσω από το συναίσθημα του θυμού κρύβεται το αίσθημα αδικίας. Άλλες φορές, ο θυμός μπορεί να κρύβει από πίσω του άγχος. π.χ. Θυμώνω με την καθηγήτρια που είναι αυστηρή και δεν βάζει εύκολα βαθμούς, γιατί μου δημιουργεί άγχος ότι μπορεί να μην περάσω τις εξετάσεις. Επίσης, ο θυμός συχνά κρύβει στεναχώρια από πίσω του. π.χ. Θυμώνω με τους γονείς μου, γιατί δεν με καταλαβαίνουν όταν τους λέω ότι τα λόγια τους με πληγώνουν.
Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που συχνά εκδηλώνεται με ένταση και επιβολή. Ό,τι πρέπει δηλαδή για να καμουφλάρει κανείς συναισθήματα, όπως άγχος, ντροπή, φόβος, τα οποία μας κάνουν να νιώθουμε ευάλωτοι. Είναι σαν να θέλουμε να περιφρουρήσουμε τον εαυτό μας, και για φρουρό έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε έναν άοπλο και τρομαγμένο άνθρωπο, και σε έναν οπλισμένο με πανοπλία και βροντή, άνθρωπο. Εσύ ποιον θα διάλεγες; Ωστόσο, το ερώτημα, σε μία πρώτη φάση, ίσως δεν είναι, ποιον θα βάλω στο φρούριο, αλλά γιατί χρειάζεται τόσο αυστηρή φρούρηση του φρούριο; Γιατί είναι τόσο τρομακτικό να δει κάποιος τα ευάλωτα συναισθήματά μου, που χρειάζεται τόσο να επιβάλλω την παρουσία μου για να τον απομακρύνω; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα βρίσκεται στην προσωπική ιστορία του καθενός.
Αφού, λοιπόν, κατανοήσουμε το συναίσθημα του θυμού χρειάζεται να δουλέψουμε με την ρίζα του προβλήματος, δηλαδή με το πρωτογενές συναίσθημα, το οποίο όπως είπαμε, μπορεί να είναι αίσθημα αδικίας, στεναχώρια, άγχος, αλλά επίσης, και ντροπή, ενοχή, απογοήτευση, ζήλια, απόρριψη, μοναξιά, φόβος κ.α.
Τώρα έχουμε να δουλέψουμε σε δύο μέτωπα:
Εύρεση εναλλακτικών, πιο εποικοδομητικών, τρόπων έκφρασης του θυμού.
Π.χ. Τι αλλάζει αν θυμώσω; Μπορώ να επικοινωνήσω λεκτικά τον θυμό μου την επόμενη φορά, χωρίς απαραίτητα να προσβάλω τον άλλον; Ή, θα μπορούσα να πάρω, την ώρα του θυμού μου τηλέφωνο έναν φίλο μου, να του εκφράσω τι νιώθω από το να ξεσπάσω κάπου αλλού;
Διερεύνηση του πρωτογενούς συναισθήματος. π.χ. Πώς είναι για εσένα να νιώθεις αδικημένος; Τι σημαίνει για εσένα να σε αδικούν; Θυμάσαι παλαιότερα παραδείγματα που έχεις αισθανθεί έτσι;
Ο θυμός στην ουσία προσπαθεί να επαναφέρει μία ισορροπία στο σώμα με βάση την εντολή απειλής, που έχει λάβει. Ωστόσο, η ανεπιθύμητη επίδραση που μπορεί να έχει η έντονη έκφρασή του, κάνει τον θυμό μη επιθυμητό, γιατί δεν είναι κοινωνικά αρεστός. Το να θυμώσει κανείς δεν είναι κακό, αλλά το να προβεί σε σωματική βία και να απειλήσει την σωματική ακεραιότητα κάποιου άλλου, είναι.
Το νόημα δεν είναι να μην εκφράζεται ο θυμός, γιατί ο ανέκφραστος θυμός μπορεί να στραφεί προς τον εαυτό μας, και εκδηλώνεται μέσα από συναισθηματικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, και παθολογικές ενδείξεις, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση και η υπέρταση. Το ζητούμενο είναι να κατανοηθεί και να βρεθούν πιο αποτελεσματικοί τρόποι διαχείρισής του, οι οποίοι μπορούν να βρεθούν σε συνεργασία με τον θεραπευτή μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
